موسسه آموزش عالي حوزوي فاطمیه دامغان

?أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُون (۲) وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ لَیَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِینَ(۳- عنکبوت)

?آیا مردم گمان كرده‏ اند، همین كه بگویند: ایمان آوردیم، رها مى‏‌شوند و آنان [به وسیله جان، مال، اولاد و حوادث‏] مورد آزمایش قرار نمى‏‌گیرند؟ در حالى كه یقیناً كسانى را كه پیش از آنان بودند، آزمایش كرده‏‌ایم [پس اینان هم بى‏ تردید آزمایش مى‏ شوند]، و بى‏ تردید خدا كسانى را كه [در ادعاى ایمان‏] راست گفته‏ اند مى‏‌شناسد، و قطعاً دروغگویان را نیز مى‏ شناسد.

آیه هشدار به کسانی است که گمان می کنند به صرف گفتن شهادتین و ادعای ایمان از امتحان الهی و سختی های آن رسته اند و بی زحمت بهشت در انتظار آنهاست. این آیه خط بطلان بر چنین تصور غلطی کشیده و می فرماید: آیا مردم گمان كرده‏‌اند به صرف اینكه بگویند ایمان آوردیم دیگر با بلاها و مصیبت‏‌ها آزمایش نمى‏‌شوند؟ آزمایشى كه با آن آنچه در نهان دارند از صدق و كذب آشكار شود؟

این نوشته را با جمله ای معروف از شهید چمران(ره) که متناسب با این بحث است به پایان می بریم:

«وقتی شیپور جنگ نواخته می شود مرد از نامرد شناخته می شود.»

تفسیر نمونه

?قُلْ أَنفِقُوا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَّن يُتَقَبَّلَ مِنكُمْ ۖ إِنَّكُمْ كُنتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ

?بگو: «انفاق کنید. خواه از روى میل باشد یا اکراه، هرگز از شما پذیرفته نمى شود. چرا که شما گروه فاسقى بوده اید.»(سوره مبارکه توبه/ آیه ۵۳)

این آیات، به قسمتى دیگر از نشانه هاى منافقان و نتیجه و سرانجام کار آنها اشاره کرده و روشن مى سازد که چگونه اعمال آنها بى روح و بى‌اثر است و هیچ گونه بهره‌اى از آن عایدشان نمى شود.
و از آنجا که در میان اعمال نیک، انفاق در راه خدا (زکات به معنى وسیع کلمه) و نماز (پیوند خلق با خالق) موقعیت خاصى دارد، مخصوصاً انگشت روى این دو قسمت گذارده است.
نخست مى فرماید: اى پیامبر! به آنها بگو: شما چه از روى اراده و اختیار در راه خدا انفاق کنید و چه از روى کراهت و اجبار و ملاحظات شخصى و اجتماعى، در هر حال از شما پذیرفته نخواهد شد.
آنگاه به دلیل آن اشاره کرده، مى فرماید: زیرا شما گروه فاسقى بودید.
نیت‌هایتان آلوده، اعمالتان ناپاک، و قلبتان تاریک است و خدا تنها عملى را مى پذیرد که پاک باشد و از شخصى پاک و با تقوا سرزند.
روشن است که فسق، در اینجا یک گناه ساده و معمولى نیست; زیرا ممکن است انسان مرتکب گناهى شود در عین حال عملى خالص نیز انجام دهد، بلکه منظور از آن کفر و نفاق و یا آلوده شدن انفاق هاى آنها به ریا و تظاهر است.
و نیز هیچ مانعى ندارد که فسق در جمله بالا به مفهوم وسیع کلمه، شامل هر دو باشد.
تفسیر نمونه

?إِنَّمَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ

?تنها کسانى از تو اجازه مى گیرند که به خدا و روز بازپسین ایمان ندارند و دلهایشان با شک و تردید آمیخته است. از این رو، آنها در تردید خود سرگردانند.
(سوره مبارکه توبه/ آیه ۴۵)

آیه مورد بحث، مى فرماید: تنها کسانى از تو براى عدم شرکت در میدان جهاد اجازه مى طلبند که ایمان به خدا و روز جزا ندارند.
سپس براى تأکید، بر عدم ایمان آنها مى گوید: آنها کسانى هستند که دل هایشان مضطرب و آمیخته با شک و تردید است!
به همین دلیل در این شک و تردید، گاهى قدم به پیش مى گذارند و گاهى باز مى گردند و پیوسته در حیرت و سرگردانى به سر مى برند، و به همین جهت منتظر پیدا کردن بهانه و کسب اجازه از پیامبرند.
گرچه صفات فوق به شکل فعل مضارع ذکر شده است ولى منظور از آن، بیان صفات و حال منافقان و مؤمنان است و ماضى و حال و مضارع در آن تفاوت نمى کند.
مؤمنان در پرتو ایمانشان تصمیم و اراده اى محکم و خلل‌ناپذیر دارند، راه را به روشنى دیده اند، مقصدشان معلوم، و هدفشان مشخص است؛ لذا با عزمى راسخ، بدون تردید و دودلى با گام هائى استوار به پیش مى روند.
اما منافقان چون هدفشان تاریک و نامشخص است گرفتار حیرت و سرگردانى هستند و همیشه به دنبال بهانه‌اى براى فرار از زیر بار مسئولیت‌ها مى گردند.
این دو نشانه مخصوص مؤمنان و منافقان صدر اسلام و میدان جنگ تبوک نبوده، بلکه هم امروز نیز مؤمنان راستین را از مدّعیان دروغین با این دو صفت مى توان شناخت: مؤمن، شجاع و مصمم است و منافق بزدل، ترسو و متحیر و عذرتراش!

تفسیر نمونه

?قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلىَ‏ عِلْمٍ عِندِى (78- قصص)

?قارون با همان تكبرى كه ناشی از ثروت بی حسابش بود چنین گفت: من این ثروت را به وسیله علم و دانش خودم به دست آورده‏‌ام‏.

قرآن کریم ابتدا با ترسیم شخصیت قارون او را معرفی کرده و بعد دلیل انحراف او را بیان می کند تا ما و هر شنونده دیگر مراقب این خطر فکری بوده و خود را از آن حفظ کنیم.

در دو آیه قبل آمده: « إِنَّ قارُونَ كانَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‏ فَبَغى‏ عَلَيْهِمْ وَ آتَيْناهُ مِنَ الْكُنُوزِ ما إِنَّ مَفاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُولِي الْقُوَّة»(۷۶- قصص)؛
قارون از قوم موسی علیه‌السلام بود که بر حقوق آنها تجاوز كرد، و ما آنقدر به او گنج و ثروت دادیم كه حمل كلیدهاى آنها جماعتى نیرومند را خسته مى‏‌كرد.

آنگاه که مومنین قومش از در نصحیت وارد شده و به او گفتند: آنچه تو از مال و ثروت داری همه را خدا به تو داده و احسان و فضلى از او به توست در حالی که تو خود می دانی که استحقاق چنین ثروت هنگفت را نداشتی؛ پس تو هم با انفاق بخشی از آن به مردم نیازمند، خانه آخرتت را آباد کنی و با تكبر و طغیان در زمین، فساد نکنی.(مضمون آیه ۷۷) او در پاسخ آنها اساس استدلال آنها را خطا خواند و گفت: به شما مربوط نیست که من با ثروتم چه می کنم. آنچه من دارم احسان خدا نیست تا در راه او خرج کنم؛ من همه اینها را من با علم و كاربلدی خود به دست آورده ام؛ من خودم زحمت کشیده‌ام، رنج برده‏‌ام، خون جگر خورده‏‌ام تا این ثروت را اندوخته‏‌ام. با این منطق بود که او سر به طغیان گذاشت و ضمن اعلام بی نیازی از خدای متعال، نهایت بی رحمی را نسبت به بندگان خدا روا داشت.

فکر قارونی در فرهنگ امروز:

متاسفانه این فکر قارونی که من خودم زحمت کشیدم به اینجا رسیدم؛ تاجر شدم، دکتر شدم، مهندس شدم، کاره ای شدم و … فکر رایجی است که مبنای برخی از عملکردها قرار گرفته و عده ای آن را مجوزی برای بخشی از تصمیم های نادرست خود می دانند.

 راه درمان:

تمام داشته های خود را نعمت و موهبت الهی بدانیم و در دل و با زبان بگوییم: «مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ؛ هر نعمتی که داریم از خداست» و تلاش کنیم تا با مصرف آن نعمت در مسیری که رضای خدا در آن است شکر نعمتش را بجا آوریم که او وعده داده است: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزیدَنَّكُمْ؛ اگر شکر نعمت را بجا آورید خدا افزونش می کند.» و این همان نکته نابی است که فکر قارونی با آن بیگانه است و از نتایجش محروم.

المیزان

راز اصلی همه پیروزی‌ها

?قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ ۖ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَن يُصِيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِّنْ عِندِهِ أَوْ بِأَيْدِينَا ۖ فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَكُم مُّتَرَبِّصُونَ

?بگو: «آیا درباره ما، جز یکى از دو نیکى را انتظار دارید؟! (: یا پیروزى یا شهادت) ولى ما انتظار داریم که خداوند، عذابى از سوى خود (در آن جهان) به شما برساند، یا (در این جهان) به دست ما (مجازات شوید) اکنون شما انتظار بکشید، ما هم با شما انتظار مى کشیم!»(سوره مبارکه توبه/ آیه ۵۲)

سپس مى افزاید: و تو اى پیامبر، این پاسخ را نیز به آنان بگو: آیا درباره ما جز یکى از دو نیکى را انتظار دارید؟
یا دشمنان را در هم مى کوبیم و پیروز از میدان مبارزه باز مى گردیم و یا کشته مى شویم و شربت شهادت را با افتخار مى نوشیم. هر کدام پیش آید خوش آید که مایه افتخار است و روشنى چشم ما.
اما به عکس، ما در مورد شما یکى از دو بدبختى، تیره روزى، بلا و مصیبت را انتظار مى کشیم، یا در این جهان و جهان دیگر به مجازات الهى گرفتار مى شوید، و یا به دست ما خوار و نابود خواهید شد.
حال که چنین است شما انتظار بکشید، و ما هم با شما انتظار مى کشیم شما در انتظار خوشبختى ما باشید و ما هم در انتظار بدبختى شما نشسته ایم!
در آیه مورد بحث، به منطق عجیب محکمى برخورد مى کنیم که راز اصلى همه پیروزى هاى مسلمانان نخستین در آن نهفته شده است، و اگر پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) هیچ تعلیم و دستورى جز این نداشت براى تضمین پیروزى پیروانش کافى بود، و آن، اینکه
مفهوم شکست و ناکامى را به کلى از صفحه روح آنها زدوده، و به آنها ثابت کرده که در هر حال شما پیروزید، کشته شوید، پیروزید، و دشمن را هم بکشید، باز هم پیروزید.
شما دو راه در پیش دارید که از هر کدام بروید به منزل مقصود خواهید رسید، بیراهه و پرتگاه مطلقاً در مسیر شما وجود ندارد:
یک راه به سوى شهادت مى رود که نقطه اوج افتخار یک انسان با ایمان است، و بالاترین موهبتى است که براى انسان تصور مى شود که با خدا معامله کند جان را بدهد و یک حیات جاویدان و ابدى در جوار قرب پروردگار و در میان نعمت هاى غیر قابل توصیفش خریدارى کند.
راه دیگر پیروزى بر دشمن و در هم شکستن قدرت اهریمنى او و پاکسازى محیط زندگى انسان ها از شرّ ظالمان، ستمگران و آلودگان است و این نیز فیضى است بزرگ و افتخارى است مسلّم.

تفسیر نمونه

?فَإِنْ لَمْ يَسْتَجيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّما يَتَّبِعُونَ أَهْواءَهُمْ وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَواهُ بِغَيْرِ هُدىً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ (۵۰- قصص)

?پس اگر پاسخ تو را ندادند بدان كه آنها فقط تابع تمایلات نفسانى خویشند و هیچكس گمراه‏تر از آن نیست که پیرو هواى خویش است و از رشد و هدایت الهى محروم است. بی شک، خدا مردم ستمكار را هدایت نمى‏كند.

در این آیه رابطه گمراهی و هواپرستی با صراحت بیان شده و حتى گمراه‌ترین مردم گروهى معرفى شده‏‌اند كه رهبر خود را هواى نفس خویش قرار داده‏‌اند که این عده هرگز از هدایت الهى بهره نخواهند برد. علت این است که هوای نفس چون پرده ضخیمی مانع دید عقل می شود و قدرت درك حقایق را از او می گیرد.

در روایات، آیه فوق به كسانى تفسیر شده است كه امام و رهبر الهى را نپذیرفته‏‌اند و تنها به آراى خویش تكیه مى‏‌كنند.

این روایات كه از امام باقر و امام صادق و بعضى دیگر از ائمه هدى علیهم السلام نقل شده در حقیقت بیان مصداق روشن این آیه است. به تعبیر دیگر، انسان نیازمند به هدایت الهى است؛ این هدایت گاهى در كتاب آسمانى منعكس مى‏‌شود و گاه در وجود پیامبر و سنت او و گاه در اوصیاى معصومش و گاه در منطق عقل و خرد. مهم آنست كه انسان در خط هدایت الهى باشد و نه هواى نفس، تا بتواند از این انوار هدایت بهره‏‌مند گردد.

تفسیر نمونه

?إِن تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ ۖ وَإِن تُصِبْكَ مُصِيبَةٌ يَقُولُوا قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِن قَبْلُ وَيَتَوَلَّوا وَّهُمْ فَرِحُونَ.

?اگر نیکى به تو رسد، آنها را ناراحت مى کند و اگر مصیبتى به تو رسد، مى گویند: «ما تصمیم خود را از پیش گرفته ایم.» و (از نزد تو) باز مى گردند در حالى که خوشحالند.(سوره مبارکه توبه/ آیه ۵۰)

در این آیات، به یکى دیگر از صفات منافقان و نشانه‌هاى آنها اشاره شده و بحثى را که در آیات گذشته و آینده پیرامون نشانه‌هاى منافقان بود، تکمیل مى کند.
نخست مى فرماید: اگر نیکى به تو رسد آنها را ناراحت مى کند.
خواه این خیر و نیکى، پیروزى بر دشمن باشد یا غنائم جنگى، و خواه پیشرفت‌هاى دیگر.
این ناراحتى دلیل عداوت باطنى و فقدان ایمان آنها است، چگونه ممکن است کسى کمترین بهره از ایمان داشته باشد و از پیروزى پیامبر خدا و یا حتى یک فرد با ایمان عادى ناراحت شود؟
پس از آن مى افزاید: ولى در مقابل، اگر مصیبتى به تو برسد و گرفتار مشکلى شوى با خوشحالى مى گویند: ما از جلو پیش بینى چنین مسائلى را مى کردیم، و تصمیم لازم را گرفتیم (وَ إِنْ تُصِبْکَ مُصیبَةٌ یَقُولُوا قَدْ أَخَذْنا أَمْرَنا مِنْ قَبْلُ) و خود را از این پرتگاه رهائى بخشیدیم!
و هنگامى که به خانه هاى خود باز مى گردند، از شکست یا مصیبت یا ناراحتى شما خوشحالند.
این منافقان کوردل، از هر فرصتى به نفع خود استفاده و لاف عقل و درایت مى زنند که این عقل و تدبیر ما بود که موجب شد در فلان میدان شرکت نکنیم و مشکلاتى که دامن دیگران را ـ بر اثر نداشتن عقل و درایت گرفت ـ دامان ما را نگیرد، این سخن را چنان مى گویند که گویى از خوشحالى در پوست نمى گنجند!

تفسیر نمونه

قُلْ أَنفِقُوا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَّن يُتَقَبَّلَ مِنكُمْ ۖ إِنَّكُمْ كُنتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ

بگو: «انفاق کنید. خواه از روى میل باشد یا اکراه، هرگز از شما پذیرفته نمى شود. چرا که شما گروه فاسقى بوده اید.»(سوره مبارکه توبه/ آیه ۵۳)

این آیات، به قسمتى دیگر از نشانه هاى منافقان و نتیجه و سرانجام کار آنها اشاره کرده و روشن مى سازد که چگونه اعمال آنها بى روح و بى‌اثر است و هیچ گونه بهره‌اى از آن عایدشان نمى شود.
و از آنجا که در میان اعمال نیک، انفاق در راه خدا (زکات به معنى وسیع کلمه) و نماز (پیوند خلق با خالق) موقعیت خاصى دارد، مخصوصاً انگشت روى این دو قسمت گذارده است.
نخست مى فرماید: اى پیامبر! به آنها بگو: شما چه از روى اراده و اختیار در راه خدا انفاق کنید و چه از روى کراهت و اجبار و ملاحظات شخصى و اجتماعى، در هر حال از شما پذیرفته نخواهد شد.
آنگاه به دلیل آن اشاره کرده، مى فرماید: زیرا شما گروه فاسقى بودید.
نیت‌هایتان آلوده، اعمالتان ناپاک، و قلبتان تاریک است و خدا تنها عملى را مى پذیرد که پاک باشد و از شخصى پاک و با تقوا سرزند.
روشن است که فسق، در اینجا یک گناه ساده و معمولى نیست; زیرا ممکن است انسان مرتکب گناهى شود در عین حال عملى خالص نیز انجام دهد، بلکه منظور از آن کفر و نفاق و یا آلوده شدن انفاق هاى آنها به ریا و تظاهر است.
و نیز هیچ مانعى ندارد که فسق در جمله بالا به مفهوم وسیع کلمه، شامل هر دو باشد.
تفسیر نمونه

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْليكُمْ نارا (۶- تحریم)

_{ای مؤمنان! خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها است حفظ کنید.
در این آیه تاکید جدی و صریحی بر لزوم حفظ خود و خانواده از آتش به چشم می‌خورد. همان‌گونه که از ادامه آیه روشن است این آتش همان آتش جهنم است که باطن و حقیقت گناه در دنیاست.
بر اساس این آیه، هر کس وظیفه دارد با رعایت تقوای الهی و پرهیز از ارتکاب آنچه خدا نهی کرده است خود را از آتش جهنم حفظ کند و نیز وظیفه دارد تا دامنه این مراقبت را گسترش داده و مراقب خانواده خود نیز باشد تا آن‌ها نیز با رعایت دستورات الهی از گزند آتش جهنم مصون و محفوظ بمانند.
والدین به خصوص پدرانی که به حلال و حرام کارهای اهل خانه خود توجه ندارند؛ به این آیه عمل نکرده و مسئولند.
تفسیر نمونه می‌نویسد: نگهداری خویشتن به ترک معاصی و عدم تسلیم در برابر شهوات سرکش است و نگهداری خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهی از منکر و فراهم ساختن محیطی پاک و خالی از هر گونه آلودگی، در فضای خانه و خانواده است
این برنامه‌ای است که باید از نخستین سنگ بنای خانواده، یعنی از مقدمات ازدواج و سپس نخستین لحظه تولد فرزند آغاز گردد و در تمام مراحل با برنامه‌ریزی صحیح و با نهایت دقت تعقیب شود.خود و خانواده تان را از آتش حفظ کنید
به تعبیر دیگر حق زن و فرزند تنها با تامین هزینه زندگی و مسکن و تغذیه آنها حاصل نمی‌شود، مهم‌تر از آن تغذیه روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است.}

 نمونه، ج۴، ص۲۸

?وَمِنْهُم مَّن يَقُولُ ائْذَن لِّي وَلَا تَفْتِنِّي ۚ أَلَا فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُوا ۗ وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ

?از آنها کسانى هستند که مى گویند: «به ما اجازه ده (تا در جهاد شرکت نکنیم)، و ما را به گناه نیفکن»! آگاه باشید آنها (هم اکنون) در گناه سقوط کرده اند. و به یقین جهنم، کافران را احاطه کرده است.
(سوره مبارکه توبه/ آیه ۴۹)

گروهى از مفسران در شان نزول این آیه شریفه نقل کرده اند هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) مسلمانان را آماده جنگ تبوک مى ساخت و دعوت به حرکت مى کرد یکى از رؤساى طایفه بنى سَلمَة به نام جَدّ بن قَیْس که در صف منافقان بود خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله)آمده، عرض کرد:
اگر اجازه دهى من در این میدان جنگ حاضر نشوم؛ زیرا علاقه شدیدى به زنان دارم، مخصوصاً اگر چشمم به دختران رومى بیفتد، ممکن است دل از دست بدهم، مفتون آنها شوم! و دست از کارزار بکشم! پیامبر(صلى الله علیه وآله) به او اجازه داد.
در این موقع، آیه فوق نازل شد و عمل آن شخص را محکوم ساخت، پیامبر(صلى الله علیه وآله) رو به گروهى از بنى سَلمَه کرد.
گفت: بزرگ شما کیست؟
گفتند: جدّ بن قَیس، ولى او مرد بخیل و ترسوئى است.
فرمود: چه دردى بدتر از درد بخل.
سپس فرمود: بزرگ شما آن جوان سفیدرو بِشْر بن بَرّاء است (که مردى است پر سخاوت و گشاده روى).

شأن نزول فوق نشان مى دهد انسان هرگاه بخواهد شانه از زیر بار مسئولیتى خالى کند، از هر وسیله اى براى خود بهانه مى تراشد، همانند بهانه‌اى که جدّ بن قَیس منافق براى عدم حضور در میدان جهاد درست کرد، و آن این که ممکن است زیبارویان رومى دل او را بربایند، دست از جنگ بکشد و به اشکال شرعى گرفتار شود!
به هر حال، قرآن در اینجا روى سخن را به پیامبر(صلى الله علیه وآله) کرده و در پاسخ این گونه بهانه جویان رسوا مى فرماید:
بعضى از آنها مى گویند: به ما اجازه ده که از حضور در میدان جهاد خوددارى کنیم و ما را مفتون و فریفته (زنان و دختران زیبا روى رومى) مساز! .
این احتمال نیز در تفسیر و شأن نزول آیه داده شده است که او (جَدّ بن قَیس) به عذر و بهانه زن، فرزند و اموال بى سرپرست خود مى خواست از جهاد صرف نظر کند.
ولى به هر حال قرآن در پاسخ او مى گوید: آگاه باشید! اینها هم اکنون در میان فتنه، گناه و مخالفت فرمان خدا سقوط کرده اند و جهنم گرداگرد کافران را احاطه کرده است.
یعنى، آنها به عذرهاى واهى و این که ممکن است بعداً آلوده به گناه بشوند متوسل مى شوند، در حالى که هم اکنون در دل گناه قرار دارند و جهنم گرداگرد آنها را فرا گرفته است.
آنها فرمان صریح خدا و پیامبرش را درباره حرکت به سوى جهاد زیر پا مى گذارند، مبادا به شبهه شرعى گرفتار شوند!

تفسیر نمونه

?إِلَّا تَنفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّوهُ شَيْئًا ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

?اگر (به سوى میدان جهاد) حرکت نکنید، شما را مجازات دردناکى مى کند و گروه دیگرى را جایگزین شما خواهد ساخت و هیچ زیانى به او نمى رسانید. و خداوند بر هر چیزى تواناست (سوره مبارکه توبه/ آیه ۳۹)
این آیه شریفه با لحن تهدید جدى مى فرماید: اگر شما به سوى میدان جنگ حرکت نکنید خداوند به عذاب دردناکى مجازاتتان خواهد کرد (إِلاّ تَنْفِرُوا یُعَذِّبْکُمْ عَذاباً أَلیماً).

و اگر گمان مى کنید با کنار رفتن شما و پشت کردنتان به میدان جهاد چرخ پیشرفت اسلام از کار مى افتد و فروغ آئین خدا به خاموشى مى گراید، سخت در اشتباهید؛ زیرا خداوند گروهى غیر از شما از افراد با ایمان، مصمم و مطیع فرمان خود را به جاى شما قرار خواهد داد.

گروهى که از هر نظر مغایر شما هستند، نه تنها شخصیت‌شان بلکه ایمان، اراده، شهامت و فرمانبرداری‌شان غیر از شما است.

و از این رهگذر هیچ گونه زیانى نمى توانید به خداوند و آئین پاک او وارد کنید.

این یک واقعیت است، نه یک گفتگوى خیالى یا آرزوى دور و دراز؛ چرا که خداوند بر هر چیز توانا است و هر گاه اراده پیروزى آئین پاکش را کند، بدون گفتگو جامه عمل به آن خواهد پوشاند.

?هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

?او کسى است که پیامبرش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین ها پیروز گرداند، هر چند مشرکان ناخشنود باشند.(سوره مبارکه توبه/ آیه ۳۳)
آیه مورد بحث، بشارت عالم‌گیر شدن اسلام را به مسلمانان داده و با آن، بحث آیه گذشته را دائر بر این که تلاش هاى مذبوحانه دشمنان اسلام به جائى نمى رسد، تکمیل مى کند و با صراحت مى گوید:
او کسى است که رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر تمام ادیان پیروز و غالب گرداند، هر چند مشرکان را خوشایند نباشد .
منظور از هدایت، دلائل روشن و براهین آشکارى است که در آئین اسلام وجود دارد.
و منظور از دین حق، همین آئینى است که اصولش حق و فروعش نیز حق و بالاخره تاریخ و مدارک و اسناد و نتیجه و برداشت آن نیز حق است.
بدون شک آئینى که هم محتواى آن حق باشد و هم دلائل و مدارک و تاریخ آن روشن، باید سرانجام بر همه آئین ها پیروز گردد.
با گذشت زمان، پیشرفت علم و دانش، و سهولت ارتباطات، واقعیت ها چهره خود را از پشت پرده هاى تبلیغات مسموم به در خواهند آورد و موانعى را که مخالفان حق بر سر راه آن قرار مى دهند در هم کوبیده خواهد شد، و به این ترتیب آئین حق همه جا را فرا خواهد گرفت هر چند دشمنان حق نخواهند و از هیچ گونه کار شکنى مضایقه نکنند; زیرا حرکت آنها حرکتى است بر خلاف مسیر تاریخ و بر ضد سنن آفرینش!

تفسیر نمونه

? فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ (۱۸۵- آل عمران)

 ?از نظر قرآن کسی سعادتمند است و عاقبت به خیر که بتواند خود را از جاذبه های گناه و معصیت که حقیقتی جز آتش ندارند رهانده و قدم در بهشت گذارد.

«زحزح» در اصل به معنى این است كه انسان خود را از تحت تاثیر جاذبه و كشش چیزى به تدریج، خارج و دور سازد و«فاز» در اصل به معنى نجات از هلاكت و رسیدن به محبوب است. بر این اساس آیه مورد بحث می گوید: كسانى كه از تحت تاثیر جاذبه آتش دوزخ، دور شوند و داخل در بهشت گردند، نجات یافته و محبوب و مطلوب خود را پیدا كرده‏‌اند.

نمونه، ج۳، ص۲۰۱

اوصاف الهی

?«هُوَ اَللّٰهُ اَلَّذِي لاٰ إِلٰهَ إِلاّٰ هُوَ عٰالِمُ اَلْغَيْبِ وَ اَلشَّهٰادَةِ هُوَ اَلرَّحْمٰنُ اَلرَّحِيمُ»

?اوست خدایى که غیر از او معبودى نیست، داننده‌ی غیب و آشکار است، اوست رحمتگر مهربان.
(حشر/۲۲)

مى فرماید: او خدائى است که معبودى جز او نیست، از غیب و شهود آگاه است و او رحمان و رحیم است.
در اینجا قبل از هر چیز روى مسأله توحید، که خمیر مایه همه اوصاف جمال و جلال و ریشه اصلى معرفت الهى است، تکیه مى کند، و بعد از آن روى علم و دانش او نسبت به غیب و شهود.
شهادت و شهود ـ چنان که راغب در مفردات مى گوید ـ حضور توأم با مشاهده است، خواه با چشم ظاهر باشد یا با چشم دل.
بنابراین هر جا قلمرو احاطه حسى و علمى انسان است، عالم شهود است، و آنچه از این قلمرو بیرون است عالم غیب محسوب مى گردد، ولى همه اینها در برابر علم خدا یکسان است; چرا که وجود بى پایان او، همه جا حاضر و ناظر است ، و بنابراین جائى از قلمرو علم و حضور او، بیرون نیست.
توجه به این نام الهى، سبب مى شود که انسان او را همه جا حاضر و ناظر بداند، و تقواى الهى را پیشه کند.
سپس، روى رحمت عامه او که همه خلایق را شامل مى شود (رحمن) و رحمت خاصه اش که ویژه مؤمنان است (رحیم) تکیه شده، تا به انسان امید بخشد.
و او را در راه طولانى تکامل و سیر الى اللّه که در پیش دارد یارى دهد که قطع این مرحله، بى همراهى لطف او نمى شود، و ظلمات است و خطر گمراهى دارد.

و به این ترتیب، علاوه بر صفت توحید، سه وصف از اوصاف عظیمش در این آیه، بیان شده که هر کدام به نوعى الهام بخش است.

تفسیر نمونه

?«وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اَللّٰهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اَللّٰهِ وَ رَحْمَةٌ خَيْرٌ مِمّٰا يَجْمَعُون»

?و اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید، قطعا آمرزش خدا و رحمت او از [همه] آنچه [آنان ] جمع مى کنند بهتر است.
(آل عمران/۱۵۷)

اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید (و به گمان منافقان مرگ زودرس دامن شما را بگیرد چیزى از دست نداده اید) آمرزش و رحمت پروردگار از تمام اموالى که شما یا منافقان با ادامه حیات براى خود جمع آورى مى کنند بالاتر است.
اصولاً نباید این دو را با هم مقایسه کرد ولى در برابر افکار پستى که چند روز زندگى و ثروت اندوزى را بر افتخار جهاد و شهادت مقدم مى داشتند راهى جز این نیست که گفته شود: آنچه را شما از طریق شهادت یا مردن در راه خدا به دست مى آورید بهتر است از آنچه کافران از راه زندگى نکبت بار و آمیخته با شهوات و دنیاپرستى خویش جمع آورى مى کنند.

تفسیر نمونه