موسسه آموزش عالي حوزوي فاطمیه دامغان

وَيَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

آنها مى گویند: «اگر راست مى گویید، این وعده (قیامت) کى فرا مى رسد؟!» (انبیاء/۳۸)

آنها با بى صبرى تمام، در انتظار قیام قیامت بودند، غافل از این که فرا رسیدن قیامت، همان، و بیچارگى و بدبختى تمام عیار آنها، همان، اما چه مى توان کرد؟ انسان عجول حتى در راه بدبختى و نابودى خود نیز عجله مى کند.

تعبیر به إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ به صورت جمع (اگر راست مى گوئید) با این که مخاطب پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بود، به خاطر آن است که پیروان راستین او را نیز در این خطاب شرکت داده شده اند، و ضمناً مى خواستند بگویند: فرا نرسیدن قیامت دلیل بر این است که همه شما دروغگو هستید!

تفسیر نمونه

وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ

ما پیش از تو هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر این که به او وحى کردیم که: «هیچ معبودى جز من نیست. پس فقط مرا پرستش کنید.»(انبیاء/۲۵)

همیشه مخالفت اکثریت نادان در بسیارى از جامعه ها دلیلى بوده است، براى اعراض ناآگاهان، و قرآن در بسیارى از آیات، چه آیاتى که در سوره هاى مکّى نازل شده، یا سوره هاى مدنى تکیه بر این اکثریت را شدیداً محکوم کرده است، و براى آن هیچ گونه ارزشى قائل نیست، بلکه معیار را دلیل و منطق مى شمرد.

 از آنجا که ممکن است بعضى بى خبران بگویند: ما پیامبرانى مانند عیسى(علیه السلام) داریم که دعوت به خدایان متعدد کرده است، خداوند در آیه مورد بحث با صراحت تمام مى گوید: ما قبل از تو هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر این که به او وحى نمودیم که معبودى جز من نیست، و تنها مرا پرستش کنید.

و به این ترتیب، ثابت مى شود نه عیسى(علیه السلام) و نه غیر او هرگز دعوت به شرک نکرده اند، و این گونه نسبت ها تهمت است.

تفسیر نمونه

وَيَقُولُونَ مَتَىٰ هَٰذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ

آنها مى گویند: «اگر راست مى گویید، این وعده (قیامت) کى فرا مى رسد؟!» (انبیاء/۳۸)

:anger:آنها با بى صبرى تمام، در انتظار قیام قیامت بودند، غافل از این که فرا رسیدن قیامت، همان، و بیچارگى و بدبختى تمام عیار آنها، همان، اما چه مى توان کرد؟ انسان عجول حتى در راه بدبختى و نابودى خود نیز عجله مى کند.

:anger:تعبیر به إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ به صورت جمع (اگر راست مى گوئید) با این که مخاطب پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) بود، به خاطر آن است که پیروان راستین او را نیز در این خطاب شرکت داده شده اند، و ضمناً مى خواستند بگویند: فرا نرسیدن قیامت دلیل بر این است که همه شما دروغگو هستید!

تفسیر نمونه

?بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَيَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ ۚ وَلَكُمُ الْوَيْلُ مِمَّا تَصِفُونَ

بلکه ما حق را بر باطل مى کوبیم و آن را هلاک مى سازد. و این گونه، باطل محو و نابود مى شود. و واى بر شما از وصفى که مى کنید!(انبیاء/۱۸)

یعنى ما همواره دلائل عقلى، استدلالات روشن و معجزات آشکار خود را در برابر پندارها و اوهام بیهوده گرایان قرار مى دهیم، تا در نظر اندیشمندان و صاحبان عقل، این پندارها درهم کوبیده و نابود شود.

دلائل شناسائى خدا روشن است، دلائل وجود معاد آشکار، براهین حقانیت انبیاء، واضح، و در حقیقت براى آنها که لجوج و بهانه گیر نیستند، حق از باطل کاملاً قابل شناسائى است.

قابل توجه این که: جمله نَقْذِفُ از ماده قذف به معنى پرتاب کردن است، مخصوصاً پرتاب کردن از راه دور، و از آنجا که پرتاب از راه دور، شتاب، سرعت و قوت بیشترى دارد، این تعبیر، بیانگر قدرت پیروزى حق بر باطل است، کلمه عَلى نیز مؤید این معنى است; زیرا این کلمه معمولاً در موارد علوّ به کار مى رود.

جمله یَدْمَغُهُ که به گفته راغب به معنى شکستن جمجمه و مغز سر است که حساسترین نقطه بدن انسان محسوب مى شود، تعبیر رسائى است براى غالب بودن لشگر حق، غلبه اى چشمگیر و قاطع.

تفسیر نمونه

?وَمَا جَعَلْنَاهُمْ جَسَدًا لَّا يَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَمَا كَانُوا خَالِدِينَ

?آنان را پیکرهایى که غذا نمى خوردند قرار ندادیم و عمر جاویدان هم نداشتند.(انبیاء/۸)

جمله ما کانُوا خالِدِینَ اشاره به این معنی دارد که مشرکان مى گفتند: خوب بود به جاى بشر، فرشته اى فرستاده مى شد، فرشته اى که عمر جاودان داشته باشد، و دست مرگ به دامان او دراز نشود!

قرآن در پاسخ آنها مى گوید: هیچ یک از پیامبران پیشین عمر جاویدان نداشتند که پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) داشته باشد.

بدون شک ـ همان گونه که بارها گفته ایم ـ رهبر انسان ها باید از جنس خودشان باشد، با همان غرائز، عواطف، احساس ها، نیازها، و علاقه ها، تا دردهاى آنها را لمس کند، و بهترین طریق درمان را با الهام گرفتن از تعلیماتش انتخاب نماید، تا الگو و اسوه اى براى همه انسان ها باشد و حجت را بر همه تمام کند.

تفسیر نمونه

?وَكَمْ قَصَمْنَا مِن قَرْيَةٍ كَانَتْ ظَالِمَةً وَأَنشَأْنَا بَعْدَهَا قَوْمًا آخَرِينَ

?چه بسیار آبادیهاى ستمکارى را که در هم شکستیم. و بعد از آنها، قوم دیگرى آفریدیم.(انبیاء/۱۱)

با توجه به این که قَصَم به معنى شکستن توأم با شدت است و حتى گاهى به معنى خرد کردن آمده، و با توجه به این که: تکیه روى ظلم و ستمگرى این اقوام شده، نشان مى دهد: خداوند شدیدترین انتقام و مجازات را در مورد اقوام ظالم و ستمگر قائل است.

ضمناً به این معنى اشاره مى کند که: اگر تاریخ گذشتگان را مورد بررسى قرار دهید، خواهید دانست، تهدیدهاى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) شوخى و بى حساب نیست، واقعیت تلخى است که باید دقیقاً به آن بیندیشید.

تفسیر نمونه

?لَوْ أَرَدْنَا أَن نَّتَّخِذَ لَهْوًا لَّاتَّخَذْنَاهُ مِن لَّدُنَّا إِن كُنَّا فَاعِلِينَ

(به فرض محال) اگر مى خواستیم سرگرمى انتخاب کنیم، چیزى متناسب خود انتخاب مى کردیم. اگر اهل این کار بودیم.(انبیاء/۱۷)

لعب به معنى کار بى هدف است و لهو اشاره به هدف هاى نامعقول یا سرگرمى هاست.

آیه مورد بحث، بازگوى دو حقیقت است: نخست، با توجه به کلمه لَو که در لغت عرب براى امتناع است، اشاره به این مى کند که محال است هدف پروردگار، سرگرمى خویشتن باشد.

سپس مى گوید: به فرض که هدف سرگرمى بود، باید سرگرمى مناسب ذات او باشد، از عالم مجردات و مانند آن، نه عالم محدود ماده.

تفسیر نمونه

?وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ

ما آسمان و زمین، و آنچه را در میان آنهاست به بازى (و بى هدف) نیافریدیم.(انبیاء/۱۶)

این زمین گسترده، این آسمان پهناور، و این همه موجودات متنوع و بدیعى که در صحنه آنها است نشان مى دهد، غرض مهمى در کار بوده است، آرى هدف این بوده که از یکسو، بیانگر آن آفریننده بزرگ باشند و نشانه اى از عظمتش، و از سوى دیگر دلیلى بر معاد و گرنه این همه غوغا براى این چند روز معنى نداشت.

آیا ممکن است انسانى در وسط بیابانى، کاخ مجهزى با تمام وسائل فراهم کند، تنها براى این که در تمام عمر یک ساعت از آنجا بگذرد و در آن استراحت کند؟

کوتاه سخن این که: اگر این جهان با عظمت را از دریچه چشم مردم بى ایمان بنگریم پوچ و بى هدف است، تنها ایمان به مبدأ و معاد است که آن را هدف دار مى کند.

تفسیر نمونه

لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ ۖ أَفَلَا تَعْقِلُونَ

ما بر شما کتابى نازل کردیم که تذکّر (و بیدارى) شما در آن است. آیا نمى اندیشید؟!(انبیاء/۱۰)

هر کس آیات این کتاب را که مایه تذکر، بیدارى دل و حرکت اندیشه و پاکى جامعه ها است، بررسى کند به خوبى مى داند یک معجزه روشن و جاویدان است، با وجود این معجزه آشکار، که از جهات مختلف آثار اعجاز در آن نمایان است (از جهت جاذبه فوق العاده، محتوا، احکام و قوانین، عقائد و معارف و…) آیا باز در انتظار ظهور معجزه دیگرى هستید.

کدام معجزه، بهتر از این مى تواند حقانیت دعوت پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) را ثابت کند

از این گذشته، آیات این کتاب فریاد مى زند، سحر نیست، واقعیت است با تعلیمات پرمحتوا و جذاب، آیا باز هم مى گوئید سحر است.

تفسیر نمونه

وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ

در حالى که این (قرآن) جز تذکر (و مایه بیدارى) براى جهانیان نیست. (قلم/۵۲)

قرآن ،معارفش روشن گر، انذارهایش آگاه کننده، مثال هایش پرمعنى، تشویق ها و بشارت هایش روح پرور، و در مجموع مایه بیدارى خفتگان و یادآورى غافلان است، با این حال، چگونه مى توان نسبت جنون به آورنده آن داد؟

مطابق این تفسیر، ذِکْر (بر وزن فکر) در اینجا به معنى یادآورى است، ولى بعضى از مفسران آن را به معنى شرف تفسیر کرده اند، و گفته اند:قرآن مایه شرف و آبرو براى تو و قوم تو است .ولیکن، تفسیر اول صحیح تر به نظر مى رسد.

تفسیر نمونه

وَإِن يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ

نزدیک است کافران هنگامى که آیات قرآن را مى شنوند با چشم زخم خود تو را نابود سازند، و مى گویند: «او به یقین دیوانه است.»(قلم/۵۱)

در تفسیر این آیه نظرات گوناگونى داده اند:

۱ ـ بسیارى از مفسران گفته اند: منظور این است: دشمنان به هنگامى که آیات با عظمت قرآن را از تو مى شنوند، به قدرى خشمگین و ناراحت مى شوند، و با عداوت به تو نگاه مى کنند که، گوئى مى خواهند تو را با چشم هاى خود بر زمین افکنند و نابود کنند! و در توضیح این معنى، جمعى افزوده اند: آنها مى خواهند از طریق چشم زدن ـ که بسیارى از مردم به آن عقیده دارند و مى گویند: در بعضى از چشم ها، اثر مرموزى نهفته است، که با یک نگاه مخصوص ممکن است طرف را بیمار یا هلاک کند ـ تو را از بین ببرند.

۲ ـ بعضى دیگر گفته اند: این کنایه از نگاه هاى بسیار غضب آلود است، مثل این که مى گوئیم: فلان کس آن چنان بد به من نگاه کرد که، گوئى مى خواست مرا با نگاهش بخورد یا بکشد!

تفسیر نمونه

يَوْمَ يُكْشَفُ عَن سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ إِلَى السُّجُودِ فَلَا يَسْتَطِيعُونَ

(به خاطر بیاورید) روزى را که هول و وحشت به نهایت مى رسد و دعوت به سجود مى شوند، امّا نمى توانند (سجده کنند).(قلم/۴۲)

یُکْشَفُ عَنْ ساق: ساق ها برهنه مى شود به گفته جمعى از مفسرین، کنایه از شدت هول، وحشت و وخامت کار است; زیرا در میان عرب معمول بوده، هنگامى که در برابر کار مشکلى قرار مى گرفت، دامن را به کمر مى زد و ساق پاها را برهنه مى کرد، لذا مى خوانیم: هنگامى که از ابن عباس مفسر معروف از تفسیر این آیه سؤال کردند گفت: هر گاه چیزى از قرآن بر شما مخفى شد، به تعبیرات عرب در اشعار مراجعه کنید، آیا نشنیده اید که شاعر مى گوید: وَ قامَتِ الْحَرْبُ بِنا عَلى ساق: جنگ ما را بر ساق پا نگه داشت کنایه از شدت بحران جنگ است.

بعضى نیز گفته اند: ساق به معنى اصل و اساس چیزى است، مانند ساقه درخت، بنابراین، یُکْشَفُ عَنْ ساق یعنى در آن روز ریشه هاى هر چیز آشکار مى شود، ولى، معنى اول مناسب تر به نظر مى رسد.

آرى، در آن روز، همگان به سجده و خضوع در برابر پروردگار دعوت مى شوند، مؤمنان به سجده مى افتند، ولى مجرمان قدرت سجده را ندارند! زیرا روحیات زشتى که در دنیا در وجود آنها راسخ شده بود، در آن روز بُروز مى کند و مانع مى شود، در برابر ذات پاک خدا کمر خم کنند.

تفسیر نمونه

أَفَنَجْعَلُ الْمُسْلِمِينَ كَالْمُجْرِمِينَ

آیا مؤمنان را همچون مجرمان قرار دهیم؟!
(قلم/۳۵)

از آنجا که جمعى از مشرکان و ثروتمندان خودخواه بودند که ادعا مى کردند: همان طور که در دنیا وضع ما عالى است، در قیامت نیز بسیار خوب است، خداوند در آیه بعد، شدیداً آنها را مورد مؤاخذه قرار داده، بلکه محاکمه مى کند، مى فرماید: آیا ما مؤمنانى را که در برابر حق و عدالت تسلیمند، همچون مشرکان و مجرمان قرار دهیم ؟

تفسیر نمونه

وَيَطُوفُ عَلَيْهِمْ وِلْدَانٌ مُّخَلَّدُونَ إِذَا رَأَيْتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَّنثُورًا

و بر گردشان (براى پذیرایى) نوجوانانى جاودانى مى گردند که هرگاه آنها را ببینى گمان مى کنى مروارید پراکنده اند.(انسان/۱۹)

هم خودشان در بهشت، جاودانى هستند، هم طراوت، زیبائى و نشاط جوانى آنها جاودانى است، و هم پذیرائى کردن آنان; چرا که تعبیر مُخَلَّدُون از یکسو، و تعبیر یَطُوفُ عَلَیْهِمْ: بر آنها طواف مى کنند از سوى دیگر بیانگر این واقعیت است.

تعبیر به لُؤْلُؤاً مَنْثُوراً: مرواریدهاى پراکنده اشاره اى است به زیبائى، صفا، درخشندگى و جذابیت آنها، و هم حضورشان در همه جاى این بزم الهى و روحانى.

تفسیر نمونه

إِذَا تُتْلَىٰ عَلَيْهِ آيَاتُنَا قَالَ أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِين

هرگاه که آیات ما بر او خوانده شود مى گوید: «اینها افسانه هاى پیشینیان است.» (قلم/۱۵)

با این بهانه و این برچسب زشت، از آیات خداوند فاصله مى گیرد، آنها را به دست فراموشى مى سپرد، و دیگران را نیز اغوا مى کند، و به همین دلیل، نباید از چنین افرادى اطاعت و پیروى کرد، و این تکمیلى است بر نهى از اطاعت این گونه افراد.

تفسیر نمونه