موسسه آموزش عالي حوزوي فاطمیه دامغان

 وَآمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقًا لِمَا مَعَكُمْ وَلَا تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ ۖ وَلَا تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلًا وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ (بقره/۴۱)

 و به آنچه نازل کرده‌ام [= قرآن‌] ایمان بیاورید! که نشانه‌های آن، با آنچه در کتاب‌های شماست، مطابقت دارد؛ و نخستین کافر به آن نباشید! و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید! (و به خاطر درآمد مختصری، نشانه‌های قرآن و پیامبر اسلام را، که در کتب شما موجود است، پنهان نکنید و تنها از من بپرهیزید.

نخست مى‌فرمايد: «به آياتى كه بر پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله نازل شده ايمان بياوريد، آياتى كه هماهنگ با اوصافى است كه در تورات شما آمده است.» اكنون كه مى‌بينيد صفات اين پيامبر و ويژگي‌هاى قرآن كاملاً منطبق بر بشاراتى است كه در كتب آسمانى شما آمده و هماهنگى همه جانبه با آن دارد چرا به آن ايمان نمى‌آوريد؟

سپس مى‌گويد: «شما نخستين كسى نباشيد به اين كتاب آسمانى كفر مى‌ورزيد و آن را انكار مى‌كنيد». يعنى اگر مشركان و بت‌پرستان عرب، كافر شوند زياد عجيب نيست، عجيب كفر و انكار شما است. چرا كه اهل كتابيد و در كتاب آسمانى شما اين همه بشارات در بارۀ ظهور چنين پيامبرى داده شده!
آرى! بسيارى از يهوديان اصولاً مردمى لجوجند، و اگر اين لجاجت نبود بايد آنها خيلى زودتر از ديگران ايمان آورده باشند.

 در سوّمين جمله مى‌گويد: «شما آيات مرا به بهاى اندكى نفروشيد» و آن را با يك ميهمانى ساليانه معاوضه نكنيد (وَ لا تَشْتَرُوا بِآياتِي ثَمَناً قَلِيلاً) .

و در چهارمين دستور مى‌گويد: تنها از من بپرهيزيد» (وَ إِيّايَ فَاتَّقُونِ) از اين نترسيد كه روزى شما قطع شود و از اين نترسيد كه جمعى از متعصّبان يهود بر ضدّ شما سران قيام كنند، تنها از من يعنى از مخالفت فرمان من بترسيد.

تفسیر نمونه

لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصَّالِحُونَ (انبیاء/۱۰۵)

و همانا در (كتاب آسمانى) زبور (كه) بعد از ذكر، (تورات، نازل شده) نوشتيم كه قطعاً بندگان صالح من وارث زمين خواهند شد.

بندگان صالحی که در این آیه وارثان زمین هستند اشاره به یاران حضرت مهدی علیه السلام دارند.

یکی از آیاتی که برای تفسیر آیه ۱۰۵ سوره مبارکه انبیاء می تواند کارگشا باشد، آیات سوره شریفه قصص است، گفت: خداوند در این آیه می فرماید: «وَ نُريدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَي الَّذينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثينَ؛ ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم!» یعنی قبل از ظهور اتفاقاتی رخ می دهد و انسان های مومن و صالح به خاطر آن که پیرو حق هستند، در ظاهر مورد ظلم قرار می گیرند و تضعیف می شوند. با وجود اینکه سنت خداوند آن است که همواره حق بر باطل پیروز شود اما تا قبل از ظهور، جریان باطل در ظاهر بر جریان حق غلبه دارد.

تفسیر نمونه

? وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ (بقره/۳۴)

  و (یاد کن) هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده و خضوع کنید!» همگی سجده کردند؛ جز ابلیس که سر باز زد، و تکبّر ورزید، (و به خاطر نافرمانی و تکبرش) از کافران شد.

۲-آيا سجده براى خدا بود يا آدم؟

شك نيست كه «سجده» به معنى «پرستش» براى خداست، و معنى توحيد عبادت همين است كه غير از خدا را پرستش نكنيم. بنابراين جاى ترديد نخواهد بود كه فرشتگان براى آدم «سجدۀ پرستش» نكردند، بلكه سجده براى خدا بود ولى بخاطر آفرينش چنين موجود شگرفى، و يا اينكه سجده براى آدم كردند امّا سجدۀ به معنى «خضوع» نه پرستش.

:rose:در حديثى از امام على بن موسى الرضا عليه‌السّلام مى‌خوانيم: «سجدۀ فرشتگان پرستش خداوند از يك سو، و اكرام و احترام آدم از سوى ديگر بود، چرا كه ما در صُلب آدم بوديم» !

تفسیر نمونه

 وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ (بقره/۳۴)

  و (یاد کن) هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده و خضوع کنید!» همگی سجده کردند؛ جز ابلیس که سر باز زد، و تکبّر ورزید، (و به خاطر نافرمانی و تکبرش) از کافران شد.

١-چرا ابليس مخالفت كرد؟

مى‌دانيم «شيطان» اسم جنس است شامل نخستين شيطان و همۀ شيطانها مى‌شود ولى «ابليس» اسم خاصّ است و اشاره به همان شيطانى است كه اغواگر آدم شد، او طبق صريح آيات قرآن از جنس فرشتگان نبود، بلكه در صف آنها قرار داشت او از طايفۀ جنّ بود كه مخلوق مادّى است. انگيزۀ او در اين مخالفت كبر و غرور و تعصّب خاصّى بود كه بر فكر او چيره شد، او چنين مى‌پنداشت كه از آدم برتر است و علّت كفر او نيز همين بود كه فرمان حكيمانۀ پروردگار را نادرست شمرد. نه تنها عملاً عصيان كرد از نظر اعتقاد نيز معترض بود، و به اين ترتيب خودبينى و خودخواهى، محصول يك عمر ايمان و عبادت او را بر باد داد، و آتش به خرمن هستى او افكند، و كبر و غرور از اين آثار بسيار دارد!

تفسیر نمونه

 وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ(بقره/۳۴)

و (یاد کن) هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده و خضوع کنید!» همگی سجده کردند؛ جز ابلیس که سر باز زد، و تکبّر ورزید، (و به خاطر نافرمانی و تکبرش) از کافران شد.

:rose:قرآن در اینجا نخست چنين مى‌گويد: «بخاطر بياوريد هنگامى را كه به فرشتگان گفتيم براى آدم سجده و خضوع كنيد» (وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ) . «آنها همگى سجده كردند جز ابليس كه سر باز زد و تكبّر ورزيد» (فَسَجَدُوا إِلاّ إِبْلِيسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ) . آرى او استكبار كرد «و بخاطر همين استكبار و نافرمانى از كافران شد» (وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ) . به راستى كسى كه لايق مقام خلافت الهى و نمايندگى او در زمين است. شايستۀ هر نوع احترامى است. ما در برابر انسانى كه چند فرمول علمى را مى‌داند چه اندازه كُرنش مى‌كنيم پس چگونه است حال نخستين انسان با آن معلومات سرشار از جهان هستى!

تفسیر نمونه

? وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَٰؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ(بقره /۳۱)

?سپس علم اسماء [= علم اسرار آفرینش و نامگذاری موجودات‌] را همگی به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود: «اگر راست می‌گویید، اسامی اینها را به من خبر دهید!»

آدم به لطف پروردگار داراى استعداد فوق العاده‌اى براى درك حقايق هستى بود. خداوند اين استعداد او را به فعليّت رسانيد و به گفتۀ قرآن «به آدم همۀ اسماء (حقايق و اسرار عالم هستى) را تعليم داد». البتّه اين آگاهى از علوم مربوط به جهان آفرينش و اسرار و خواص مختلف موجودات عالم هستى، افتخار بزرگى براى آدم بود.

 در حديثى داريم كه از امام صادق عليه السّلام پيرامون اين آيه سؤال كردند، فرمود: «منظور زمينها، كوهها، درّه‌ها و بستر رودخانه‌ها (و خلاصه تمامى موجودات) مى‌باشد، سپس امام عليه السّلام به فرشى كه زير پايش گسترده بود نظرى افكند فرمود: حتّى اين فرش هم از امورى بوده كه خدا به آدم تعليم داد» ! همچنين استعداد نام‌گذارى اشياء را به او ارزانى داشت تا بتواند اشياء را نام‌گذارى كند و در مورد احتياج با ذكر نام آنها را بخواند و اين خود نعمتى است بزرگ!

«سپس خداوند به فرشتگان فرمود: اگر راست مى‌گوئيد اسماء اشياء و موجوداتى را كه مشاهده مى‌كنيد و اسرار و چگونگى آنها را شرح دهيد».

تفسیر نمونه

?وَلِلَّهِ غَيْبُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ ۚ وَمَا رَبُّكَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ(سوره هود ــ آیه ۱۲۳)

?نهان آسمان‌ها و زمین فقط در سیطره دانش خداست، همه كارها به او باز گردانده می‌شود؛ پس او را بندگی كن و بر او توكّل داشته باش، و پروردگارت از آنچه انجام می‌دهید بی‌خبر نیست.

آخرين آيۀ اين سوره به بيان توحيد (توحيد علم و توحيد افعال و توحيد عبادت) مى‌پردازد همان گونه كه آيات آغاز اين سوره از علم توحيد سخن مى‌گفت.

 در حقيقت در اين آيه انگشت روى سه شعبه از توحيد گذاشته شده است. نخست به توحيد_علمى پروردگار اشاره كرده، مى‌گويد: «غيب آسمانها و زمين مخصوص خداست» و او است كه از همۀ اسرار آشكار و نهان باخبر است. و غير او علمش محدود و در عين محدوديّت از ناحيۀ تعليم الهى است، بنابراين علم نامحدود، آن هم علم ذاتى، نسبت به تمام آنچه در پهنۀ زمين و آسمان قرار دارد، مخصوص ذات پاك پروردگار است.

و از سوى ديگر به توحيد_افعالى اشاره كرده، مى‌گويد: زمام تمام كارها در كف قدرت اوست «و همۀ كارها به سوى او باز مى‌گردد».

سپس نتيجه مى‌گيرد اكنون كه آگاهى نامحدود و قدرت بى‌پايان، مخصوص ذات پاك اوست و بازگشت هر چيز به سوى او مى‌باشد، بنابراين «تنها او را پرستش كن».

«و فقط بر او توكّل نما» . و اين مرحله توحيد_عبادت است.

 و از آنچه نافرمانى و سركشى و طغيان و گناه است، بپرهيز، چرا كه: «پروردگارت از آنچه انجام مى‌دهيد غافل نيست».

تفسیر نمونه

? وَلَا تَرْكَنُوٓا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِيَآءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ(سوره هود ــ آیه ۱۱۳)

?و به كسانی كه [به آیات خدا و پیامبر و مردم مؤمن‌] ستم كرده‌اند، تمایل نداشته و تكیّه مكنید كه آتش [دوزخ‌] به شما خواهد رسید ودر آن حال شما را در برابر خدا هیچ سرپرستی نیست، سپس یاری نمی‌شوید.

اين آيه يكى از اساسى‌ترين برنامه‌هاى اجتماعى و سياسى و نظامى و عقيدتى را بيان مى‌كند، عموم مسلمانان را مخاطب ساخته، و به عنوان يك وظيفۀ قطعى مى‌گويد: «به كسانى كه ظلم و ستم كرده‌اند، تكيّه نكنيد».

و اعتماد و اتّكاى كار شما بر اينها نباشد. «چرا كه اين امر سبب مى‌شود كه عذاب آتش، دامان شما را بگيرد».

«و غير از خدا هيچ ولىّ و سرپرست و ياورى نخواهيد داشت».

با اين حال واضح است كه هيچ كس شما را يارى نخواهد كرد «و يارى نمى‌شويد».

تفسیر نمونه

? قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا ۖآ إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۖ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ (اعراف /۱۲۱)

? موسی به قوم خود گفت: از خدا یاری جویید، و استقامت پیشه کنید، که زمین از آن خداست، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می‌کند؛ و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است.

امام باقر” علیه السلام” در رابطه با این آیه فرمود:

هرگاه قائم ظهور کند عدل را در میان مردم برقرار می‌سازد و جور و ستم در زمان او برطرف می‌شود و راه‌ها امن می‌گردد، در زمان او زمین برکات خود را بیرون می‌کند، و قائم هر حق را به اصحابش برمی‌گرداند، در ظهور او تمام مردم روی زمین دین اسلام را خواهند پذیرفت … دولت ما در پایان همه‌ی دول خواهد آمد و همه قبل از ما به حکومت خواهند رسید، و این جریان از این‌جهت است تا نگویند، اگر ما هم حکومت داشتیم مانند این‌ها رفتار می‌کردیم و این است کلام خداوند متعال که فرمود:
وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِین.

بحار الأنوار، ج۵۲، ص۳۳۸/ الإرشاد، ج۲، ص۳۸۴/الغیبهًْ للطوسی، ص۴۷۲

? وَلَوْ شَآءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً ۖ وَلَا يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ(سوره هود ــ آیه ۱۱۸)

?اگر پروردگارت می‌خواست یقیناً تمام مردم را [از روی اجبار، در مسیر هدایت‌] امّت واحدی قرار می‌داد، [ولی نخواست به همین سبب‌] همواره [در امر دین‌] در اختلافند.

در اين آيه به يكى از سنن آفرينش كه در واقع زير بناى ساير مسائل مربوط به انسان است اشاره شده و آن مسألۀ اختلاف و تفاوت در ساختمان روح و جسم و فكر و ذوق و عشق انسان‌ها، و مسألۀ آزادى_اراده و اختيار است.

مى‌فرمايد: «اگر خدا مى‌خواست، همۀ مردم را «امّت واحده» قرار مى‌داد (ولى خداوند چنين كارى را نكرده) و همواره انسانها با هم اختلاف دارند». تا كسى تصوّر نكند تأكيد و اصرار پروردگار در اطاعت فرمانش دليل بر اين است كه او قادر بر اين نبود كه همۀ آنها را در مسير ايمان و يك برنامۀ معيّن قرار دهد.

ولى نه چنين ايمانى فايده‌اى داشت، و نه چنان اتّحاد و هماهنگى، ايمان اجبارى كه از روى انگيزه‌هاى غير ارادى برخيزد، نه دليل بر شخصيّت است و نه وسيلۀ تكامل، و نه موجب پاداش و ثواب. اصولاً ارزش و امتياز انسان و مهمّترين تفاوت او با موجودات ديگر داشتن همين موهبت آزادى اراده و اختيار است، همچنين داشتن ذوقها و سليقه‌ها و انديشه‌هاى گوناگون و متفاوت كه هر كدام بخشى از جامعه را مى‌سازد، و بُعدى از ابعاد آن را تأمين مى‌كند. از طرفى هنگامى كه آزادى اراده آمد، اختلاف در انتخاب عقيده و مكتب، طبيعى است.

تفسیر نمونه

?قَالَ قَآئِلٌ مِنْهُمْ لَا تَقْتُلُوا يُوسُفَ وَأَلْقُوهُ فِي غَيَابَتِ الْجُبِّ يَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّيَّارَةِ إِنْ كُنْتُمْ فَاعِلِينَ

?یكی از آنان گفت: یوسف را نكشید، اگر می‌خواهید كاری بر ضدّ او انجام دهید، وی را در مخفیگاه آن چاه اندازید، كه برخی رهگذران او را برگیرند [و با خود ببرند!!].
(سوره یوسف آیه ۱۰)

درس مهمّى كه از داستان حضرت یوسف علیه‌السلام مى‌آموزيم اين است كه چگونه حسد مى‌تواند آدمى را تا سر حدّ كشتن برادر و يا توليد دردسرهاى خيلى شديد براى او پيش ببرد و چگونه اگر اين آتش درونى مهار نشود، هم ديگران را به آتش مى‌كشد و هم خود انسان را.

 به همين دليل در احاديث اسلامى براى مبارزه با اين صفت رذيله تعبيرات تكان دهنده‌اى ديده مى‌شود. به عنوان نمونه: از پيامبر اكرم «صلّى اللّه عليه و آله» نقل شده كه فرمود: خداوند موسى بن عمران را از حسد نهى كرد و به او فرمود: «شخص حسود نسبت به نعمتهاى من بر بندگانم خشمناك است، و از قسمتهايى كه ميان بندگانم قائل شده‌ام ممانعت مى‌كند، هر كس چنين باشد نه او از من است و نه من از اويم».

و در حديثى از امام صادق «عليه السّلام» مى‌خوانيم: «افراد با ايمان غبطه مى‌خورند ولى حسد نمى‌ورزند، ولى منافق حسد مى‌ورزد و غبطه نمى‌خورد».

 اين درس را مى‌توان از اين بخش از داستان فرا گرفت كه پدر و مادر در ابراز محبّت نسبت به فرزندان بايد فوق العاده دقّت به خرج دهند. زيرا، گاه مى‌شود يك ابراز علاقه نسبت به يك فرزند، آنچنان عُقده‌اى در دل فرزند ديگر ايجاد مى‌كند كه او را به همه كار وا مى‌دارد، آنچنان شخصيّت خود را در هم شكسته مى‌بيند كه براى نابود كردن شخصيّت برادرش، حدّ و مرزى نمى‌شناسد. حتّى اگر نتواند عكس العملى از خود نشان بدهد از درون خود را مى‌خورد و گاه گرفتار بيمارى روانى مى‌شود.

در احاديث اسلامى مى‌خوانيم: روزى امام باقر «عليه السّلام» فرمود: من گاهى نسبت به بعضى از فرزندانم اظهار محبّت مى‌كنم و او را بر زانوى خود مى‌نشانم و قلم گوسفند را به او مى‌دهم و شكر در دهانش مى‌گذارم، در حالى كه مى‌دانم حقّ با ديگرى است، ولى اين كار را به خاطر اين مى‌كنم تا بر ضدّ ساير فرزندانم تحريك نشود و آنچنان كه برادران يوسف، با يوسف كردند، نكند.

 تفسیر نمونه

?«وَ لِلّٰهِ مُلْكُ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ إِلَى اَللّٰهِ اَلْمَصِير»
? و فرمانروایى آسمانها و زمین از آن خداست، و بازگشت [همه ] به سوى خداست. (نور/۴۲)

از آنجا که این تسبیح عمومى موجودات، دلیلى بر خالقیت پروردگار است و خالقیت او دلیل بر مالکیت او نسبت به مجموعه جهان هستى است، و نیز دلیل بر آن است که همه موجودات به سوى او باز مى گردند، اضافه مى کند: و از براى خدا است مالکیت آسمان ها و زمین، و بازگشت تمامى موجودات به سوى او است.

این احتمال نیز در پیوند این آیه با آیه قبل وجود دارد که در آخرین جمله آیه گذشته، سخن از علم خداوند به اعمال همه انسان ها و تسبیح کنندگان بود، و در این آیه، به دادگاه عدل او در جهان دیگر، و مالکیت خداوند نسبت به همه آسمان و زمین و حق قضاوت و داورى او اشاره مى کند.

تفسیر نمونه

?وَ قُلِ اعْمَلُواْ فَسَیرََی اللَّهُ عَمَلَکمُ‌ْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَترَُدُّونَ إِلیَ‌ عَالِمِ الْغَیْبِ وَ الشهََّادَهِ فَیُنَبِّئُکمُ بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ(۱۰۵- توبه)

?از اهداف تربیتی این آیه وادار کردن مردم به مراقبت در کارهایشان است و نیز فراموش نکنند که برای اعمال نیک و بدشان حقایقی وجود دارد که به هیچ وجه پنهان نمی‌ماند و برای تک تک افراد بشر مراقب‌هایی هست که از اعمال ایشان اطلاع یافته و حقیقت آن را می‌بینند

معنای آیه این است: ای رسول ما! بگو هر کاری می‌خواهید، بکنید؛ چه خوب، چه بد؛ اما بدانید که به تحقیق خدای سبحان و نیز رسول او و مؤمنینی که شاهدان اعمالند حقیقت عمل شما را می‌بینند و آن وقت که به عالم غیب و شهود بازگشتید، حقیقت عمل شما را به شما نشان می‌دهد. به عبارت دیگر آنچه را که انسان پس از مرگ و در قیامت از حقیقت اعمال خود مشاهده می‌کند همان در دنیا مشهود خدا و رسول و مؤمنین شاهد اعمال است.

از اهداف تربیتی این آیه وادار کردن مردم به مراقبت در کارهایشان است و نیز فراموش نکنند که برای اعمال نیک و بدشان حقایقی وجود دارد که به هیچ وجه پنهان نمی‌ماند و برای تک تک افراد بشر مراقب‌هایی هست که از اعمال ایشان اطلاع یافته و حقیقت آن را می‌بینند.

المیزان ،ج۹ ،ص۳۷۹

? يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَٰذَا ۚ وَاسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِ ۖ إِنَّكِ كُنْتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ

?یوسف! این داستان را ندیده بگیر. و تو [ای بانو!] از گناهت استغفار كن؛ زیرا تو از خطاكارانی.
(سوره یوسف آیه ۲۹)

یک درس بزرگی كه اين بخش از داستان يوسف به ما مى‌دهد، همان حمايت وسيع پروردگار است كه در بحرانى‌ترين حالات به يارى انسان مى‌شتابد و به مقتضاى «يجعل له مخرجا و يرزقه من حيث لا يحتسب» از طرقى كه هيچ باور نمى‌كرد روزنۀ اميد براى او پيدا مى‌شود و شكاف پيراهنى سند پاكى و برائت او مى‌گردد، همان پيراهن حادثه سازى كه يك روز، برادران يوسف را در پيشگاه پدر به خاطر پاره نبودن رسوا مى‌كند، و روز ديگر همسر هوسران عزيز مصر را به خاطر پاره بودن، و روز ديگر نور آفرين ديده‌هاى بى‌فروغ يعقوب است، و بوى آشناى آن، همراه نسيم صبحگاهى از مصر به كنعان سفر مى‌كند، و پير كنعانى را بشارت به قدوم موكب بشير مى‌دهد!

 به هر حال خداوند الطاف خفيّه‌اى دارد كه هيچ كس از عمق آن آگاه نيست، و به هنگامى كه نسيم اين لطف مى‌وزد، صحنه‌ها چنان دگرگون مى‌شود كه براى هيچكس حتّى هوشمندترين افراد قابل پيش بينى نيست.

تفسیر نمونه

? وَلَأَجْرُ الْآخِرَةِ خَيْرٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ

?و یقیناً پاداش آخرت برای كسانی كه ایمان آورده‌اند وهمواره پرهیزكاری می‌كردند بهتر است.
(سوره یوسف ــ آیه ۵۷)

مهم اين است كه تنها به پاداش دنيا قناعت نخواهيم كرد «و پاداشى كه در آخرت به آن‌ها خواهد رسيد بهتر و شايسته‌تر است براى كسانى كه ايمان آوردند و تقوا پيشه كردند».

تفسیر نمونه