موسسه آموزش عالي حوزوي فاطمیه دامغان

?يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ۖ فَلَا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا ۖ وَلَا يَغُرَّنَّكُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ

اى مردم! وعده خداوند حق است. مبادا زندگى دنیا شما را بفریبد، و مبادا (شیطان) فریبکار شما را نسبت به (کَرَم) خدا فریب دهد (و مغرور سازد!)(فاطر/۵)

قیامت، حساب، کتاب، میزان، مجازات، کیفر، جنت و نار، وعده هائى است تخلف ناپذیر از سوى خداوند قادر حکیم.

با توجه به این وعده حق، مبادا زندگى دنیا شما را بفریبد، و مبادا شیطان مغرورکننده، شما را فریب دهد، و به عفو و کرم خدا مغرور سازد.

آرى، عوامل سرگرم کننده، و زرق و برقهاى دل فریب این جهان، مى خواهد تمام قلب شما را پر کند، و از آن وعده بزرگ الهى غافل سازد.

تفسیر نمونه

?وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَىٰ وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ

و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم. مادرش او را با ناتوانى روز افزون حمل کرد و دوران شیرخوارگى او در دوسال پایان مى یابد. (آرى به او توصیه کردم) که براى من و براى پدر و مادرت شکر به جا آور که بازگشت (همه شما) به سوى من است.(لقمان/۱۴)

این مسأله از نظر علمى ثابت شده، و تجربه نیز نشان داده که مادران در دوران باردارى گرفتار وهن و سستى مى شوند، چرا که شیره جان و مغز استخوانشان را به پرورش جنین خود اختصاص مى دهند، و از تمام مواد حیاتى وجود خود بهترینش را تقدیم او مى دارند.

به همین دلیل، مادران در دوران باردارى گرفتار کمبود انواع ویتامینها مى شوند که اگر جبران نگردد ناراحتیهائى براى آنها به وجود مى آورد، حتى این مطلب در دوران رضاع و شیر دادن نیز ادامه مى یابد، چرا که شیر، شیره جان مادر است.

جالب این که: در آغاز، توصیه درباره هر دو مى کند ولى به هنگام بیان زحمات و خدمات، تکیه روى زحمات مادر مى نماید تا انسان را متوجه ایثارگرى ها و حق عظیم او سازد.

تفسیر نمونه

أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُوا أَن يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ

آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها مى شوند و آزمایش نخواهند شد؟!(عنکبوت/۲)

آزمایش، براى تحقق بخشیدن به نیات و صفات درونى است.

و به عبارت دیگر، این عالم همچون یک دانشگاه یا یک مزرعه است.

 برنامه این است که: در دانشگاه استعدادها شکوفا گردد، لیاقتها پرورش یابد، و آنچه در مرحله قوه است به فعلیت برسد.

باید در این مزرعه، نهاد بذرها ظاهر گردد، و از درون آنها جوانه ها بیرون آید، جوانه ها سر از خاک بردارند، پرورش یابند، نهال کوچکى شوند و سرانجام درختى تنومند و بارور، و این امور، هرگز بدون آزمایش و امتحان ممکن نیست.

تفسیر نمونه

?يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ /إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ

در آن روز که مال و فرزندان سودى نمى بخشد/مگر کسى که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید. (شعراء/۸۹-۸۸)

بدیهى است منظور از مال و فرزندان در اینجا، مال و فرزندانى نیست که در طریق جلب رضاى خدا به کار گرفته شده باشند، بلکه، تکیه روى جنبه هاى مادى مسأله است، منظور این است که: سرمایه هاى مادى در آن روز مشکلى را حل نمى کند، اما در صورتى که در طریق اطاعت فرمان پروردگار قرار گیرند سرمایه مادى نخواهند بود، رنگ الهى و صبغة اللّه به خود مى گیرند و باقیات الصالحات محسوب مى شوند.

تنها سرمایه نجات بخش در قیامت، قلب سلیم است، چه تعبیر جامع و جالبى!

تعبیرى که هم ایمان خالص و نیت پاک در آن وجود دارد، و هم هر گونه عمل صالح; چرا که چنین قلب پاکى، ثمره اى جز عمل پاک نخواهد داشت.

تفسیر نمونه

?يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا كَانُوا يَعْمَلُونَ

در روزى که زبانها و دستها و پاهایشان بر ضدّ آنها بر اعمالى که مرتکب مى شدند گواهى مى دهد.(نور/۲۴)

زبان آنها بى آن که خودشان مایل باشند به گردش در مى آید و حقائق را بازگو مى کند، این مجرمان بعد از مشاهده دلائل و شواهد قطعى جرم، بر خلاف میل باطنى خود صریحاً اقرار به گناه کرده، و همه چیز را فاش مى سازند; چرا که جائى براى انکار نمى بینند.

دست و پاى آنها نیز به سخن در مى آید، و حتى طبق آیات قرآن، پوست تن آنها سخن مى گوید، گوئى نوارهاى ضبط صوتى هستند که همه صداهاى انسان را ضبط کرده و آثار گناهان در طول عمر، در آنها نقش بسته است، آرى، در آنجا که یوم البروز و روز آشکار شدن همه پنهانى ها است، ظاهر مى شوند.

تفسیر نمونه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ مُّعْرِضُونَ

حساب مردم به آنان نزدیک شده، در حالى که در غفلتند و روى گردانند! (انبیاء/۱)

:کلمه اقْتَرَبَ تأکید بیشترى از قرب دارد، و اشاره به این است که این حساب بسیار نزدیک شده.

تعبیر به ناس گر چه ظاهراً عموم مردم را شامل مى شود و دلیل بر آن است که همگى در غفلت اند ولى بدون شک، هر گاه که سخن از توده مردم گفته مى شود، استثناهائى وجود دارد، و در اینجا گروه بیدار دلى را که همیشه در فکر حسابند و براى آن آماده مى شوند، باید از این حکم مستثنى دانست.

جالب این که مى گوید: حساب به مردم نزدیک شده، نه مردم به حساب، گوئى حساب با سرعت به استقبال مردم مى دود!

ضمناً، فرق میان غفلت و اعراض ممکن است از این نظر باشد که: آنها از نزدیکى حساب غافلند، و این غفلت، سبب مى شود: از آیات حق اعراض کنند، در حقیقت غفلت از حساب علت است، و اعراض از آیات حق معلول آن.

یا منظور، اعراض از خود حساب و آمادگى براى پاسخگوئى در آن دادگاه بزرگ است، یعنى چون غافلند خود را آماده نمى کنند و روى گردان مى شوند.

تفسیر نمونه

?وَإِنِّي لَغَفَّارٌ لِّمَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا ثُمَّ اهْتَدَىٰ

و من هر که را توبه کند،و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، سپس هدایت شود، مى آمرزم.
(طه/۸۲)

با توجه به این که: غَفّار صیغه مبالغه است نشان مى دهد: خداوند چنین افراد را نه تنها یک بار که بارها مشمول آمرزش خود قرار مى دهد.

قابل توجه این که: نخستین شرط توبه، بازگشت از گناه است، و بعد از آن که صفحه روح انسان از این آلودگى شستشو شد، شرط دوم آن است که نور ایمان به خدا و توحید بر آن بنشیند.

و در مرحله سوم، باید شکوفه هاى ایمان و توحید که اعمال صالح و کارهاى شایسته است بر شاخسار وجود انسان ظاهر گردد.

تفسیر نمونه

?إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ

ما قرآن را نازل کردیم. و ما بطور قطع آن را حفظ مى کنیم.(حجر/۹)

چنان نیست که، این قرآن بدون پشتوانه باشد، و آنها بتوانند آفتاب وجودش را با گِل بپوشانند و یا نور و شعاعش را با پف کردن خاموش کنند. این چراغى است که ایزد آن را برافروخته است، و این آفتابى است که غروب و افول نخواهد داشت. اگر همه جباران و زورمندان و سیاستمداران ستمگر، و اندیشمندان منحرف و رزم آوران جهان، دست به دست هم بدهند که نورش را خاموش کنند، توانائى نخواهند داشت، چرا که خداوند حفظ و پاسدارى از آن را بر عهده گرفته است.

تفسیر نمونه

اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَىٰ وَمَا تَغِيضُ الْأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ ۖ وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ

خدا از جنین هایى که هر (انسان یا حیوان) ماده اى حمل مى کند آگاه است. و نیز از آنچه رحمها کم مى کنند
(و پیش از موعد مقرّر به دنیا مى آورند)، و هم از آنچه افزون مى کنند (و بعد از موقع به دنیا مى آورند). و هر چیز نزد او مقدار معیّنى دارد.(الرعد/۸)

در آیه فوق هنگامى که مى گوید خداوند مى داند هر حیوان ماده اى چه در رحم دارد؟ مفهومش این نیست که تنها از جنسیت آن (یعنى نر و ماده بودن) آن آگاه است، بلکه از تمام مشخّصات، استعدادها، ذوق ها و نیروهایى که بالقوّه در آن نهفته شده، آگاه است; امورى که هیچ کس با هیچ وسیله اى نمى تواند از آن آگاهى یابد. بنابراین وجود این نظامات حساب شده در جنین و رهبرى آن در مسیر تکامل دقیق و پیچیده اش، جز از یک مبدأ عالم و قادر ممکن نیست.

وَلَئِنْ أَذَقْنَا الْإِنسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَيَئُوسٌ كَفُورٌ

و اگر از جانب خویش، رحمتى به انسان بچشانیم، و سپس آن را از او بگیریم، بسیار نومید و ناسپاس خواهد بود.(هود/۹)

یکی از نقطه هاى ضعف افراد بی ایمان ، کم ظرفیتى در برابر مشکلات، ناراحتى ها و قطع برکات الهى است، چنان که در این آیه خداوند مى گوید: و هر گاه نعمت و رحمتى به انسان بچشانیم، و سپس آن را از او بر گیریم، او مأیوس و نومید مى شود و به کفران و ناسپاسى بر مى خیزد.

گر چه در این آیه، سخن از انسان به طور کلى به میان آمده، ولى کلمه انسان در این گونه آیات اشاره به انسان هاى تربیت نایافته و خودرو و بى ارزش است.

تفسیر نمونه

?يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ

اى کسانى که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، و باصادقان و راستگویان باشید. (توبه/۱۱۹)

در این که منظور از صادِقِین چه کسانى است، مفسران احتمالات گوناگونى داده اند.

ولى اگر بخواهیم راه را نزدیک کنیم، باید به خود قرآن مراجعه کنیم، که در آیات متعددى صادِقِین را تفسیر کرده است.

از مجموع آیات نتیجه مى گیریم: صادِقِین آنهائى هستند که، تعهدات خود را در برابر ایمان به پروردگار به خوبى انجام مى دهند، نه تردیدى به خود راه مى دهند، نه عقب نشینى مى کنند و نه از انبوه مشکلات مى هراسند، بلکه با انواع فداکارى ها، صدق ایمان خود را ثابت مى کنند.

شک نیست که این صفات مراتبى دارد.

بعضى ممکن است در قله آن قرار گرفته باشند، که ما نام آنها را معصومان مى گذاریم و بعضى در مراحل پائین تر.

تفسیر نمونه

?أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

آیا نمى دانستند که فقط خداوند توبه را از بندگانش مى پذیرد،
و صدقات را مى گیرد، و خداوند توبه پذیر و مهربان است؟!
(توبه/۱۰۴)

شک نیست که گیرنده زکات و صدقات، یا پیامبر(صلى الله علیه وآله)و امام(علیه السلام) و پیشواى مسلمین است و یا افراد مستحق، و در هر صورت خداوند به ظاهر آنها را نمى گیرد، ولى از آنجا که دست پیامبر و پیشوایان راستین، دست خدا است; ـ چرا که آنها نماینده خدا هستند ـ گوئى خداوند این صدقات را مى گیرد.

همچنین، بندگان نیازمندى که به اجازه و فرمان الهى این گونه کمک ها را مى پذیرند، آنها نیز در حقیقت نمایندگان پروردگارند، و به این ترتیب دست آنها نیز دست خدا است.

این تعبیر، یکى از لطیف ترین تعبیراتى است که، عظمت و شکوه این حکم اسلامى، یعنى زکات را مجسم مى سازد، و علاوه بر تشویق همه مسلمانان به این فریضه بزرگ الهى، به آنها هشدار مى دهد، در پرداخت زکات و صدقات نهایت ادب و احترام را به خرج دهند; چرا که گیرنده خدا است و باید همچون بنده خاضعى در مقابل ولى نعمت خود، شرط ادب را در اداى زکات و رساندن به اهلش رعایت کنند.

تفسیر نمونه

وَالَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ ثُمَّ تَابُوا مِن بَعْدِهَا وَآمَنُوا إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ

:sparkler:و کسانى که گناه کردند، و بعد از آن توبه نمودندو ایمان آوردند، (مشمول عفو او مى شوند. زیرا) پروردگار تو، در پى آن، آمرزنده و مهربان است.(اعراف/۱۵۳)

در این که چرا ایمان در آیه فوق پس از توبه آمده است، با این که تا ایمان نباشد، توبه تحقق نمى پذیرد.

پاسخ این سؤال نیز از اینجا روشن مى شود که پایه هاى ایمان به هنگام گناه، متزلزل مى گردد و یک نوع سستى پیدا مى کند، تا آنجا که در روایات اسلامى مى خوانیم: شراب خوار به هنگامى که شراب مى خورد ایمان ندارد ، و زناکار نیز به هنگام زنا ایمان ندارد .

یعنى ایمان فروغ خود را از دست مى دهد و کم نور و تاریک و کم اثر مى شود.

اما هنگامى که توبه انجام گرفت بار دیگر فروغ اصلى را پیدا خواهد کرد آن چنان که گوئى ایمان بار دیگر تجدید شده است.

تفسیر نمونه

?قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ ۖ فَلَوْ شَاءَ لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ

بگو: «دلیل رسا براى خداست (دلیلى که براى هیچ کس بهانه اى باقى نمى گذارد). و اگر او مى خواست، همه شما را (به
اجبار) هدایت مى کرد. (انعام/۱۴۹)

باید توجه داشت حجت در اصل از ماده حَجَّ به معنى قصد مى باشد و به جاده و راه که مقصود و منظور انسان است، مَحَجَّه گفته مى شود، و به دلیل و برهان نیز حجت ، اطلاق مى گردد; زیرا گوینده قصد دارد به وسیله آن مطلب خود را براى دیگران ثابت کند.

با توجه به معنى بالِغة (رسا) روشن مى شود که دلائل خداوند براى بشر از طریق عقل و نقل و به وسیله دانش و خرد، و همچنین فرستادن پیامبران، از هر نظر، روشن و رسا است، به طورى که جاى هیچ گونه تردید براى افراد باقى نماند، و به همین دلیل، خدا پیامبران را از هر گونه خطا و اشتباه معصوم قرار داده تا هر گونه تردید و دودلى را از دعوت آنان دور سازد.

براى خدا کاملاً امکان دارد، همه انسان ها را اجباراً هدایت کند، آن چنان که هیچ کس را یاراى مخالفت نباشد ولى در این صورت نه چنان ایمانى ارزش خواهد داشت و نه اعمالى که در پرتو این ایمان اجبارى انجام مى گردد. بلکه فضیلت و تکامل انسان در آن است که راه هدایت و پرهیزکارى را با پاى خود و به اراده و اختیار خویش بپیماید.

تفسیر نمونه

دو جور هم میشود جلسه‌ی قرآنی تشکیل داد: یکی همین که دُور هم جمع بشوند و یک استادی بنشیند آنجا، بخوانند، قرآنِ افراد را تصحیح کند، نکات را بگوید، تذکّرات را بگوید؛ این یک جور است. یک جور هم این است که جمع بشوند، یک نفر برود روی منبر، بنا کند قرآن خواندن، و نیم ساعت، یک ساعت قرآن بخواند -مثل منبری‌ای که منبر میرود و شما می‌نشینید پای منبرش، قرآن‌خوان، تالی قرآن، تلاوت‌گر برود روی منبر بنشیند و شروع کند به قرآن خواندن- شما هم بنشینید گوش کنید، [قرآن را] باز کنید، از روی قرآن نگاه کنید که این کار البتّه یواش‌یواش معمول شده. من وقتی میبینم در تلویزیون این کاری که در ماه رمضان‌ها در مشهد و قم و در خیلی از شهرهای دیگر راه افتاده است که جمع میشوند داخل صحن و یک جزء از #قرآن را میخوانند، همه گوش میکنند، واقعاً لذّت میبرم -که از قم هم این کار شروع شد، دیگران هم یاد گرفتند- خیلی کار خوبی است. این بایستی در مساجد مختلف در طول سال -نه فقط در ماه رمضان- تکرار بشود. مساجد گوناگون پایگاه‌های قرآن باشند.

۱۳۹۸/۲/۱۶