موسسه آموزش عالي حوزوي فاطمیه دامغان

 وَدُّوا لَوْ تُدْهِنُ فَيُدْهِنُونَ

 آنها دوست دارند (در مورد انحراف از حق) نرمش نشان دهى تا آنها (هم) نرمش نشان دهند.(قلم/۹)

 نرمش و انعطاف، به معنى صرفنظر کردن از قسمتى از فرمان هاى خدا، به خاطر آنان.

مفسران نقل کرده اند: این آیات زمانى نازل شد که، رؤساى مکّه ، پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به پیروى از آئین نیاکان و شرک و بت پرستى دعوت کردند، خداوند او را از اطاعت آنها نهى کرد.

 بعضى دیگر نقل کرده اند: ولید بن مغیرة که از سران بزرگ شرک بود، اموال عظیمى به پیامبر(صلى الله علیه وآله) عرضه داشت و سوگند یاد کرد: اگر از آئینش بازگردد به او خواهد داد!

 از لحن آیات و از آنچه در تواریخ آمده است، به خوبى استفاده مى شود: وقتى مشرکان کوردل، سرعت پیشرفت آئین اسلام را مشاهده کردند، به فکر افتادند، از طریق دادن امتیازاتى به پیامبر(صلى الله علیه وآله)، امتیازاتى را از او بگیرند، و او را به نوعى سازش بکشانند ـ همان گونه که روش همه طرفداران باطل در طول تاریخ است ـ لذا، گاه اموال عظیم، گاه زنان زیبا، و گاه پست و مقام برجسته را پیشنهاد مى کردند، و در حقیقت، روح پیامبر(صلى الله علیه وآله) را با مقیاس وجود خود اندازه گیرى و مقایسه مى نمودند.

تفسیر نمونه

 إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ

 به یقین پروردگارت بهتر از هر کس مى داند چه کسى از راه او

گمراه شده، و نیز از هدایت یافتگان بهتر آگاه است.(قلم/۷)

 او بهتر از هر کس راه خود را مى شناسد، و به این ترتیب، به پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) اطمینان بیشتر مى دهد که، او در مسیر هدایت و دشمنانش در مسیر ضلالتند.

 در حدیث مستندى آمده است: هنگامى که قریش دیدند پیامبر، على(علیه السلام)را بر دیگران مقدم مى شمرد و بزرگ مى دارد، به مذمت على(علیه السلام) پرداخته گفتند: محمّد مفتون او شده است، اینجا بود که خداوند ن و القلم را نازل کرد، و به آن سوگند یاد نمود که: اى محمّد(صلى الله علیه وآله) تو مفتون و مجنون نیستى ـ تا آنجا که فرمود: ـ خداوند مى داند و مى شناسد کسانى را که گمراه شده اند، اشاره به جماعت قریش که این سخنان را مى گفتند، و خداوند هدایت یافتگان را بهتر مى شناسد، اشاره به على(علیه السلام).

تفسیر نمونه

فَسَتُبْصِرُ وَيُبْصِرُونَ *بِأَييِّكُمُ الْمَفْتُونُ

 و بزودى تو مى بینى و آنان نیز مى بینند،که کدام یک از شما مجنونید!(قلم۵-۶)

مَفْتُون اسم مفعول از فتنه ، به معنى ابتلاء، و در اینجا، به معنى ابتلاى به جنون است.

آرى، آنها امروز این نسبت ناروا را به تو مى دهند تا بندگان خدا را از تو دور کنند، ولى، مردم عقل و شعور دارند، تدریجاً به تعلیمات و سخنان تو آگاهى مى یابند، آنگاه، این مسأله روشن مى شود که، این تعلیمات برجسته از سوى خداوند بزرگ، بر قلب پاک و نورانى تو نازل شده، و خداوند سهم عظیمى از عقل و علم به تو بخشیده.

حرکت ها و موضعگیرى هاى تو در آینده، و پیشرفت و نفوذ سریع اسلام در سایه آن نیز، نشان خواهد داد که، تو منبع بزرگ عقل و درایتى، دیوانه، خفاشانى هستند که با نور این آفتاب به ستیز برخاستند.

 البته، در قیامت این حقایق باز هم روشن تر و آشکارتر خواهد شد.

تفسیر نمونه

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ ن ۚ وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ

 *بنام خداوند بخشنده مهربان* ن، سوگند به قلم و آنچه مى نویسند،(قلم/۱)

 بعضى از مفسران، قلم را در اینجا به قلمى تفسیر کرده اند که، فرشتگان بزرگ خدا وحى آسمانى را با آن مى نویسند، و یا نامه اعمال آدمیان را با آن رقم مى زنند، ولى مسلّماً آیه، مفهوم گسترده اى دارد که، این تفسیر بیان یکى از مصداق هاى آن است، همان گونه که ما یَسْطُرُون نیز مفهوم وسیعى دارد، و تمام آنچه را در طریق هدایت، تکامل فکرى، اخلاقى و عملى بشر، به رشته تحریر مى آورند، شامل مى شود و منحصر به وحى آسمانى یا اعمال انسان ها نیست.

تفسیر نمونه

لَّقَدْ كَانَ فِي يُوسُفَ وَإِخْوَتِهِ آيَاتٌ لِّلسَّائِلِينَ

به یقین در (داستان) یوسف و برادرانش، نشانه ها(ى هدایت) براى سؤال کنندگان بود.(یوسف/۷)

 در این که: منظور از این سؤال کنندگان چه اشخاصى هستند؟ بعضى از مفسران (مانند قرطبى در تفسیر الجامع و غیر او) گفته اند: این سؤال کنندگان جمعى از یهود مدینه بودند، که در این زمینه پرسش هائى از پیامبر(صلى الله علیه وآله)مى کردند.

ولى ظاهر آیه مطلق است و مى گوید: براى همه افراد جستجوگر آیات و نشانه ها و درس هائى در این داستان نهفته است .

چه درسى از این برتر که گروهى از افراد نیرومند، با نقشه هاى حساب شده اى که از حسادت سرچشمه گرفته، براى نابودى یک فرد ظاهراً ضعیف و تنها، تمام کوشش خود را به کار گیرند. اما با همین کار بدون توجه، او را بر تخت قدرت بنشانند و فرمانرواى کشور پهناورى کنند.

تفسیر نمونه

أُولَٰئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَيُلَقَّوْنَ فِيهَا تَحِيَّةً وَسَلَامًا

 (آرى،) آنها هستند که در برابر شکیباییشان درجات عالى بهشت به آنان پاداش داده مى شود. و در آن، با تحیّت و سلام رو به رو مى شوند.
(فرقان/۷۵)

غرفة از ماده غرف (بر وزن حرف) به معنى برداشتن چیزى و تناول آن است، و غرفه به چیزى مى گویند که: برمى دارند و تناول مى کنند (مانند آبى که انسان از چشمه براى نوشیدن برمى گیرد) سپس به قسمت هاى فوقانى ساختمان و طبقات بالاى منازل، اطلاق شده است، و در اینجا کنایه از برترین منزلگاه هاى بهشت است.

 از آنجا که عباد الرحمن با داشتن این اوصاف، در صف اول مؤمنان قرار دارند درجه بهشتى آنان نیز باید برترین درجات باشد.

تفسیر نمونه

وَالَّذِينَ إِذَا ذُكِّرُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ يَخِرُّوا عَلَيْهَا صُمًّا وَعُمْيَانًا

 و کسانى که هر گاه آیات پروردگارشان به آنان گوشزد شود، کر و کور روى آن نمى افتند.(فرقان/۷۳)

مسلماً منظور اشاره به عمل کفار نیست; چرا که آنها به آیات الهى اصلاً اعتنائى ندارند، بلکه منظور گروه منافقان یا به ظاهر مسلمانان قشرى است که چشم و گوش بسته بر آیات خدا مى افتند بى آن که حقیقت آن را درک کنند، به عمق آن برسند، و مقصود و منظور خدا را بدانند و به آن بیندیشند و در عمل از آن الهام گیرند.

راه خدا را با چشم و گوش بسته، نمى توان پیمود، قبل از هر چیز گوش شنوا و چشم بینا براى پیمودن این راه لازم است، چشمى باطن نگر و ژرف بین و گوشى حساس و نکته شناس.

اصولاً، درک آگاهانه از مذهب، سرچشمه اصلى مقاومت، پایدارى و ایستادگى است; چرا که چشم و گوش بستگان را، به آسانى مى توان فریب داد، و با تحریف مذهب از مسیر اصلى، منحرف ساخت، و آنها را به وادى کفر، بى ایمانى و ضلالت کشاند.

این گونه افراد وسيله دست دشمنان و طعمه خوبى براى شیطانند، تنها مؤمنان ژرف اندیش، بصیر و سمیع اند که چون کوه ثابت مى مانند و بازیچه دست این و آن نمى شوند.

تفسیر نمونه

وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا

 و کسانى که شهادت به باطل نمى دهند (و در مجالس باطل شرکت نمى کنند). و هنگامى که با لغو و بیهودگى برخورد کنند، بزرگوارانه از آن مى گذرند.(فرقان/۷۲)

آنها نه در مجلس باطل حضور پیدا مى کنند و نه آلوده لغو و بیهودگى مى شوند.

و با توجه به این که: لغو شامل هر کارى که هدف عاقلانه اى در آن نباشد مى گردد، نشان مى دهد که: آنها در زندگى، همیشه هدف معقول، مفید و سازنده اى را تعقیب مى کنند، و از بیهوده گرایان و بیهوده کاران متنفرند.

و اگر این گونه کارها در مسیر زندگى آنان قرار گیرد، چنان از کنار آن مى گذرند که، بى اعتنائى آنها خود دلیل عدم رضاى باطنیشان به این اعمال است، و آنچنان بزرگوارند که هرگز محیط هاى آلوده در آنان اثر نمى گذارد، و رنگ نمى پذیرند.

 بدون شک، بى اعتنائى به این صحنه ها در صورتى است که راهى براى مبارزه با فساد و نهى از منکر، بهتر از آن نداشته باشند، و گرنه بدون شک آنها مى ایستند و وظیفه خود را تا آخرین مرحله انجام مى دهند.

تفسیر نمونه

وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا

 کسانى که شبانگاه براى پروردگارشان سجده و قیام مى کنند.(فرقان۶۴)

در ظلمت شب، که چشم غافلان در خواب است و جائى براى تظاهر و ریا وجود ندارد، خواب خوش را بر خود حرام کرده، و به خوش تر از آن که ذکر خدا و قیام و سجود در پیشگاه با عظمت او است، مى پردازند، پاسى از شب را به مناجات با محبوب مى گذرانند، و قلب و جان خود را با یاد و نام او روشن مى کنند.

گرچه جمله یَبِیْتُون دلیل بر این است که: آنها شب را با سجود و قیام به صبح مى آورند، ولى معلوم است، منظور بخش قابل ملاحظه اى از شب است، و یا اگر تمام شب باشد، در بعضى از مواقع چنین است.

 ضمناً، تقدیم سجود بر قیام به خاطر اهمیت آن است، هر چند در موقع نماز عملاً قیام مقدم بر سجود است.

تفسیر نمونه

? وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِّمَنْ أَرَادَ أَن يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا

? و او همان کسى است که شب و روز را جانشین یکدیگر قرار داد براى کسى که بخواهد متذکّر شود یا شکرگزارى کند (و آنچه را در روز کوتاهى کرده در شب انجام دهد و به عکس).(فرقان/۶۲)

این نظام بدیع، که بر شب و روز حاکم است، و متناوباً جانشین یکدیگر مى شوند، و میلیون ها سال این نظم ادامه دارد، ـ نظمى که اگر نبود زندگى انسان بر اثر شدت نور و حرارت یا تاریکى و ظلمت به تباهى مى کشید ـ براى آنها که مى خواهند خدا را بشناسند، دلیل جالبى است.

مى دانیم: پیدایش نظام شب و روز بر اثر گردش زمین به دور خویش است، و تغییرات تدریجى و منظم آن که دائماً از یکى کاسته و بر دیگرى افزوده مى شود، به خاطر تمایل محور آن نسبت به مدارش مى باشد که باعث وجود فصل هاى چهارگانه است.

 اگر کره زمین ما در حرکت دورانى تندتر، و یا کندتر از امروز مى چرخید، در یک صورت شب ها آن قدر طولانى مى شد که، همه چیز منجمد مى گشت، و روزها آن قدر طولانى که نور آفتاب همه چیز را مى سوزاند.

در صورت دیگر، فاصله کوتاه شب و روز، تأثیر آنها را خنثى مى کرد، به علاوه قوّه گریز از مرکز، آن قدر بالا مى رفت که موجودات زمینى را به خارج از کره زمین پرتاب مى نمود!

خلاصه، مطالعه این نظام از یکسو، فطرت خداشناسى را در انسان بیدار مى سازد، (و شاید تعبیر به تذکر و یاد آورى اشاره به همین حقیقت است) و از سوى دیگر، روح شکر گذارى را در او زنده مى کند، که با جمله أَوْ أَرادَ شُکُوراً به آن اشاره شده است.

تفسیر نمونه

⚜هر روز با کلام خدا

?وعده حتمی خداوند برای دفاع از مومنین

إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ (۳۸- حج)

بدون تردید خداوند از اهل ایمان دفاع می کند.

این آیه نویدی به رسول خدا صلی الله علیه و آله است؛ به آن حضرت در برابر تهدیدها و تعرضات دشمنان اسلام چنین بشارت می دهد: بگذار طوائف و قبائل عرب و یهود و نصارا و مشركان شبه جزیره دست به دست هم بدهند تا مؤمنان را تحت فشار قرار داده و به گمان خود نابود كنند، ولى خداوند وعده دفاع از آنها را داده است.

نکته قابل توجه این است که این وعده الهى مخصوص مؤمنان عصر پیامبر صلی الله علیه و آله در برابر مشركان نبوده؛ بلکه حكمى است که در تمام اعصار و قرون جریان دارد. مهم آن است كه اگر ما مصداق «الَّذِینَ آمَنُوا» باشیم؛ دفاع الهى از ما #حتمى و تخلف ناپذیر خواهد بود.

تفسیر نمونه

? وَلَقَدْ آتَيْنَا إِبْرَاهِيمَ رُشْدَهُ مِن قَبْلُ وَكُنَّا بِهِ عَالِمِينَ

 ما وسیله رشد ابراهیم را از قبل به او دادیم. و از (شایستگى) او آگاه بودیم،(انبیاء/۵۱)

رُشْد در اصل، به معنى راه یافتن به مقصد است و در اینجا ممکن است اشاره به حقیقت توحید باشد که ابراهیم(علیه السلام) از سنین کودکى از آن آگاه شده بود، و ممکن است، اشاره به هر گونه خیر و صلاح به معنى وسیع کلمه، بوده باشد.

تعبیر به مِنْ قَبْلُ اشاره به قبل از موسى و هارون(علیهما السلام) است.

 جمله کُنّا بِهِ عالِمِینَ اشاره به شایستگى هاى ابراهیم(علیه السلام) براى کسب این مواهب است، در حقیقت خدا هیچ موهبتى را به کسى بدون دلیل، نمى دهد، این شایستگى هاست که آمادگى براى پذیرش مواهب الهى را همراه دارد، هر چند مقام نبوت یک مقام موهبتى است.

تفسیر نمونه

 وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ

 و هنگامى که اطفال شما به سن بلوغ رسند باید اجازه بگیرند، همان گونه که اشخاصى که پیش از آنان بودند اجازه مى گرفتند; این چنین خداوند آیاتش را براى شما بیان مى کند، و خدا دانا و حکیم است!(نور/۵۹)

از آیه فوق چنین استفاده مى شود: حکم بالغان با اطفال نابالغ متفاوت است; زیرا کودکان نابالغ طبق آیه قبل، تنها در سه وقت موظف به اجازه گرفتن هستند، چون زندگى آنها با زندگى پدران و مادران آن قدر آمیخته است که اگر بخواهند در همه حال اجازه بگیرند، مشکل خواهد بود. و از این گذشته، احساسات جنسى آنها هنوز به طور کامل بیدار نشده، ولى نوجوانان بالغ، طبق این آیه که اذن گرفتن را به طور مطلق براى آنها واجب دانسته، موظفند در همه حال، به هنگام ورود بر پدر و مادر، اذن بطلبند.

 این حکم مخصوص به مکانى است که پدر و مادر در آنجا استراحت مى کنند و گرنه وارد شدن در اطاق عمومى (اگر اطاق عمومى داشته باشند) مخصوصاً به هنگامى که دیگران هم در آنجا حاضرند، و هیچگونه مانع و رادعى در کار نیست اجازه گرفتن لزومى ندارد.

تفسیر نمونه

هر اجتماعى را بايد رئيسى باشد كه كارها را هماهنگ كند و در صورت بروز اختلاف، نظر او قاطع باشد.
خانواده نيز از اين قانون مستثنى نمى‌تواند بود. اصولًا زن و شوهر بايد با صفا و صميميت و توافق يكديگر امور خانواده را اداره كنند. اگر در مسائل خانواده اختلاف نظر و سليقه پديد آمد، نظر مرد به عنوان رئيس خانواده مقدم خواهد بود و زن بايد نظر او را بپذيرد. مديريت_مرد در خانواده به معناى حاكميت_مطلق او نيست. از اين رو، مرد بايد توجه كند كه مديريت او به خودكامگى، خودمحورى و جبّاريت منجر نشود.
مرد، حق تحكّم و استبداد ندارد و نبايد نظر و انديشه خويش را بر اعضاى خانواده تحميل كند و خواست و نظر آنان را به هيچ انگارد.

مديريت درخانه وخانواده

 وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً ۚ فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِيئًا

 و مهر زنان را (به طور کامل) بعنوان یک بدهى (یا هدیه،) به آنان بپردازید. (ولى) اگر آنها چیزى از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید. (نساء/۴)

صَدُقاتِهِنَّ جمع صِداق به معنى مهر است.

نِحْلَة در لغت به معنى بخشش و عطیه آمده است .

 آن گاه، در ذیل آیه براى احترام گذاردن به احساسات طرفین و محکم شدن پیوندهاى قلبى و جلب عواطف مى فرماید: اگر زنان با رضایت کامل خواستند مقدارى از مهر خود را ببخشند، آن را بخورید که براى شما حلال و گوارا است تا در محیط زندگى زناشوئى تنها قانون و مقررات خشک حکومت نکند، بلکه به موازات آن عاطفه و محبت نیز حکم فرما باشد.

تفسیر نمونه