موسسه آموزش عالي حوزوي فاطمیه دامغان

? وَكَذَٰلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَآءُ ۚ نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَنْ نَشَآءُ ۖ وَلَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ.

?این‌گونه یوسف را در [آن‌] سرزمین جایگاه ویژه دادیم كه هر جای آن‌ بخواهد اقامت نماید. رحمت خود را به هر كس كه بخواهیم می‌رسانیم و پاداش نیكوكاران را تباه نمی‌كنیم.
(سوره یوسف ــ آیه ۵۶)

خداوند در اينجا مى‌فرمايد: «و اين چنين ما يوسف را بر سرزمين مصر، مسلّط ساختيم كه هرگونه مى‌خواست در آن تصرّف مى‌كرد» .

 آرى «ما رحمت خويش و نعمتهاى مادّى و معنوى را به هر كس بخواهيم و شايسته بدانيم مى‌بخشيم» (نُصِيبُ بِرَحْمَتِنا مَنْ نَشاءُ).

«و ما هرگز پاداش نيكوكاران را ضايع نخواهيم كرد» (وَ لا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ).

 و اگر هم به طول انجامد سرانجام آنچه را شايستۀ آن بوده‌اند به آن‌ها خواهيم داد كه در پيشگاه ما هيچ كار نيكى به دست فراموشى سپرده نمى‌شود.

 تفسیر نمونه

? قَالَ اجْعَلْنِي عَلَىٰ خَزَآئِنِ الْأَرْضِ ۖ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ.

?یوسف گفت: مرا سرپرست خزانه‌های این سرزمین قرار ده؛ زیرا من نگهبان دانایی هستم.
(سوره یوسف ــ آیه ۵۵)

:تو بايد امروز در اين كشور، مصدر كارهاى مهم باشى و بر اصلاح امور همّت كنى، يوسف پيشنهاد كرد، خزانه‌دار كشور مصر باشد و «گفت: مرا در رأس خزانه‌دارى اين سرزمين قرار ده چرا كه من هم حافظ و نگهدار خوبى هستم و هم به اسرار اين كار واقفم».
 يوسف مى‌دانست يك ريشۀ مهم نابساماني‌هاى آن جامعه‌ی مملوّ از ظلم و ستم، در مسائل اقتصاديش نهفته است، اكنون كه آن‌ها به حكم اجبار به سراغ او آمده‌اند، چه بهتر كه نبض اقتصاد كشور مصر، مخصوصاً مسائل كشاورزى را در دست گيرد و به يارى مستضعفان بشتابد، از تبعيض‌ها تا آنجا كه قدرت دارد بكاهد، حقّ مظلومان را از ظالمان بگيرد، و به وضع بى‌سر و سامان آن كشور پهناور سامان بخشد.

 ضمنا تعبير «إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ» دليل بر اهميّت «مديريّت» در كنار «امانت» است؛ و نشان مى‌دهد كه پاكى و امانت به تنهايى براى پذيرش يك پست حساس اجتماعى كافى نيست بلكه علاوه بر آن آگاهى و تخصّص و مديريّت نيز لازم است.

تفسیر نمونه

?هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ

?او کسى است که پیامبرش را با هدایت و آیین حق فرستاد، تا آن را بر همه آیین ها پیروز گرداند، هر چند مشرکان ناخشنود باشند.(سوره مبارکه توبه/ آیه ۳۳)
آیه مورد بحث، بشارت عالم‌گیر شدن اسلام را به مسلمانان داده و با آن، بحث آیه گذشته را دائر بر این که تلاش هاى مذبوحانه دشمنان اسلام به جائى نمى رسد، تکمیل مى کند و با صراحت مى گوید:
او کسى است که رسول خود را با هدایت و دین حق فرستاد تا او را بر تمام ادیان پیروز و غالب گرداند، هر چند مشرکان را خوشایند نباشد .
منظور از هدایت، دلائل روشن و براهین آشکارى است که در آئین اسلام وجود دارد.
و منظور از دین حق، همین آئینى است که اصولش حق و فروعش نیز حق و بالاخره تاریخ و مدارک و اسناد و نتیجه و برداشت آن نیز حق است.
بدون شک آئینى که هم محتواى آن حق باشد و هم دلائل و مدارک و تاریخ آن روشن، باید سرانجام بر همه آئین ها پیروز گردد.
با گذشت زمان، پیشرفت علم و دانش، و سهولت ارتباطات، واقعیت ها چهره خود را از پشت پرده هاى تبلیغات مسموم به در خواهند آورد و موانعى را که مخالفان حق بر سر راه آن قرار مى دهند در هم کوبیده خواهد شد، و به این ترتیب آئین حق همه جا را فرا خواهد گرفت هر چند دشمنان حق نخواهند و از هیچ گونه کار شکنى مضایقه نکنند; زیرا حرکت آنها حرکتى است بر خلاف مسیر تاریخ و بر ضد سنن آفرینش!

تفسیر نمونه

 وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ۚ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ

?و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید. و هر کار خیرى را براى خود از پیش مى فرستید، آن را نزد خدا (در سراى دیگر) خواهید یافت. زیرا خداوند به اعمال شما بیناست.
(بقره/۱۱۰)

این آیه دو دستور سازنده مهم به مؤمنان مى دهد، یکى در مورد نماز که رابطه محکمى میان انسان و خدا ایجاد مى کند.

و دیگرى در مورد زکات که رمز همبستگى هاى اجتماعى است و این هر دو براى پیروزى بر دشمن لازم است، مى فرماید:

نماز را بر پا دارید و زکات را ادا کنید و با این دو وسیله روح و جسم خود را نیرومند سازید (وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ).

آنگاه اضافه مى کند: تصور نکنید کارهاى نیکى را که انجام مى دهید و اموالى را که در راه خدا انفاق مى کنید از بین مى رود، نه، آنچه از نیکى ها از پیش مى فرستید آنها را نزد خدا (در سراى دیگر) خواهید یافت (وَ ما تُقَدِّمُوا لاَِنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْر تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّهِ).

سرانجام مى گوید: خداوند به تمام اعمال شما بصیر است (إِنَّ اللّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ).

او به طور دقیق مى داند کدام عمل را به خاطر او انجام داده اید، و کدام یک را براى غیر او.

تفسیر نمونه

خَلَقَ الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ

انسان را از نطفه بى ارزشى آفرید. و (این موجود ضعیف) سرانجام (موجودى فصیح، و) مدافع گویا و آشکار خویش گردید.
(نحل/۴)

بعد از اشاره به مسأله آفرینش آسمان و زمین و اسرار بى پایان آنها، سخن از خود انسان مى گوید، انسانى که به خودش از هر کس نزدیکتر است، مى فرماید: انسان را از نطفه بى ارزشى آفرید، اما سرانجام به جائى رسید که موجودى متفکر و فصیح و بلیغ و مدافع از خویشتن و سخن گوى آشکار شد (خَلَقَ الإِنْسانَ مِنْ نُطْفَة فَإِذا هُوَ خَصِیمٌ مُبِینٌ).

نُطْفَه در اصل به معنى آب کم یا آب صاف است، سپس به قطرات آبى که از طریق لقاح سرچشمه پیدایش انسان مى شود، اطلاق شده است.

در حقیقت با این تعبیر، مى خواهد عظمت قدرت خدا را مجسم کند که: از قطره آب بى ارزشى چه آفرینش عجیبى کرده است که میان قوس نزول و صعودى او این همه فاصله است

تفسیر نمونه

هُوَ الَّذِي يُصَوِّرُكُمْ فِي الْأَرْحَامِ كَيْفَ يَشَاءُ ۚ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ

?او کسى است که شما را در رحم (مادران)، آن چنان که مى خواهد تصویر مى کند. معبودى جز خداوند توانا و حکیم، نیست.
(آل عمران/۶)

یکى از شاهکارهاى عالم آفرینش و از مظاهر بارز علم و قدرت خدا است، اشاره کرده، مى فرماید: او کسى است که شما را در رحم (مادران) آن گونه که مى خواهد تصویر مى کند (هُوَ الَّذی یُصَوِّرُکُمْ فِی الأَرْحامِ کَیْفَ یَشاءُ).

آرى هیچ معبودى جز خداوند عزیز و حکیم نیست (لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ).

صورت بندى انسان در شکم مادر، و نقش بر آب زدن در آن محیط تاریک ظلمانى، آن هم نقش هاى بدیع و عجیب و پى درپى، راستى شگفت آور است، مخصوصاً با آن همه تنوعى که از نظر شکل و صورت و جنسیت و انواع استعدادهاى متفاوت و صفات و غرایز مختلف وجود دارد.

و اگر مى بینیم معبودى جز او نیست به خاطر همین است، که شایسته عبودیت جز ذات پاک او نمى باشد، بنابراین، چرا باید مخلوقاتى همچون مسیح(علیه السلام) مورد عبادت قرار گیرند؟

وَالَّذِينَ هَاجَرُوا فِي اللَّهِ مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً ۖ وَلَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَكْبَرُ ۚ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ

کسانى که پس از آنکه مورد ستم واقع شدند، در راه خدا هجرت کردند، در این دنیا جایگاه (ومقام) شایسته اى به آنها مى دهیم. و پاداش آخرت، از آن هم مهم تر است اگر مى دانستند.
(نحل/۴۱)

اگر فداکارى آن مهاجران در آن روزها نبود، محیط خفقان بار مکّه و عناصر شیطانى که بر آن حکومت مى کردند هرگز اجازه نمى دادند صداى اسلام به گوش کسى برسد، و این صدا را براى همیشه در گلوى مؤمنان خفه مى کردند، اما آنها با این جهش حساب شده، نه تنها مکّه را زیر سیطره خود درآوردند، بلکه صداى اسلام را به گوش جهانیان رساندند و این سنتى است براى همه مسلمانان، در چنین شرائطى، و در همه تاریخ

تفسیر نمونه

الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ

?کسانى که اموال خود را، شب یا روز، پنهان یا آشکار، انفاق مى کنند، مزدشان نزد پروردگارشان (محفوظ) است. نه ترسى بر آنهاست، و نه اندوهگین مى شوند.
(بقره/۲۷۴)

باز در این آیه، سخن از مسأله دیگرى در ارتباط با انفاق در راه خدا است و آن کیفیات مختلف و متنوع انفاق است، مى فرماید: آنها که اموال خود را در شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق مى کنند پاداششان نزد پروردگارشان است (الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرّاً وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ).

ناگفته پیدا است انتخاب روش هاى مختلف، رعایت شرائط بهتر براى انفاق است، یعنى انفاق کنندگان باید در انفاق خود به هنگام شب یا روز، پنهان یا آشکار، جهات اخلاقى و اجتماعى را در نظر بگیرند.

آنجا که انفاق به نیازمندان موجبى براى اظهار ندارد، آن را مخفى سازند تا هم آبروى آنان حفظ شود، و هم خلوص بیشترى در آن باشد.

و آنجا که مصالح دیگرى مانند تعظیم شعائر و تشویق و ترغیب دیگران در کار است، و انفاق جنبه شخصى ندارد، تا هتک احترام کسى شود (مانند انفاق براى جهاد و بناهاى خیر و امثال آن) و با اخلاص نیز منافات ندارد آشکارا انفاق نمایند.

تفسیر نمونه

?وَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَجَاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَكَ أُولُو الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُوا ذَرْنَا نَكُن مَّعَ الْقَاعِدِينَ

?و هنگامى، که سوره اى نازل شود (و به آنان دستور دهد) که «به خدا ایمان بیاورید، و همراه پیامبرش جهاد کنید» افرادى از آنها [= گروه منافقان ] که توانایى (بر جهاد) دارند، از تو اجازه مى خواهند و مى گویند: «بگذار ما با افراد ناتوان (و آنها که از جهاد معافند) باشیم.»
(سوره مبارکه توبه/ آیه ۸۶)

در این آیات، باز سخن درباره منافقان است، یعنى زشتکارى هاى آنان، با اعمال نیک مؤمنان راستین در اینجا مقایسه شده است که با این مقایسه انحراف و بیچارگى آنان روشن‌تر مى شود.
در این آیه مى گوید: هنگامى که سوره اى درباره جهاد نازل مى شود، و از مردم دعوت مى کند که به خدا ایمان بیاورند، (یعنى بر ایمان خود ثابت قدم بمانند، و آن را تقویت نمایند) و همراه پیامبر خدا صلى الله علیه وآله در راه او جهاد کنند. در این هنگام، منافقان قدرتمند، که توانائى کافى از نظر جسمى و مالى براى شرکت در میدان جنگ دارند، از تو اجازه مى خواهند در میدان جهاد شرکت نکنند، و مى گویند: بگذار ما با قاعدین (آنها که از جهاد معذورند) باشیم.

 تفسیر نمونه

?إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِندَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ ۖ خَلَقَهُ مِن تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُن فَيَكُونُ

?مَثَل (خلقت) عیسى در نزد خدا، همچون آدم است.
که او را از خاک آفرید، و سپس به او فرمود: «موجود باش!» و (بى درنگ) موجود شد. (بنابراین، ولادت عیسى بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیّت او نیست.)
(آل عمران/۵۹)

این آیات، ناظر به کسانى است که ولادت حضرت مسیح(علیه السلام) بدون پدر را، دلیل بر فرزندى او نسبت به خدا، و یا الوهیتش مى گرفتند، آیه نخست مى گوید:

مَثَل عیسى نزد خدا همچون مثل آدم است که او را از خاک آفرید، سپس به او فرمود: موجود باش، او نیز بلافاصله موجود شد ! (إِنَّ مَثَلَ عیسى عِنْدَ اللّهِ کَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُراب ثُمَّ قالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ).

و با این استدلال کوتاه و روشن، به ادعاى آنها پاسخ مى گوید که اگر مسیح (علیه السلام) بدون پدر به دنیا آمد، جاى تعجب نیست، و دلیل بر فرزندى خدا یا عین خدا بودن نمى باشد; زیرا موضوع آفرینش آدم(علیه السلام)، از این هم شگفت انگیزتر بود، او بدون پدر و مادر به دنیا آمد، سپس به غافلان مى فهماند: هر کارى در برابر اراده حق، سهل و آسان است تنها کافى است بفرماید: موجود باش! آن هم موجود مى شود !

اصولاً مشکل و آسان نسبت به مخلوقات است که قدرت محدودى دارند و اما آن کس که قدرتش نامحدود است، تقسیم کارها به مشکل و آسان، براى او مفهومى ندارد، براى او آفریدن یک برگ، یا آفرینش یک جنگل در هزاران کیلومتر یکسان است، و آفرینش یک ذره خاک با منظومه شمسى، مساوى است.

تفسیر نمونه

?وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ

?و هر کس جز اسلام (و تسلیم در برابر فرمان حقّ،) آیینى براى خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد. و او در آخرت، از زیانکاران است.
(آل عمران/۸۵)

قرآن مجید در اینجا اسلام را به معنى وسیعى تفسیر کرده و مى گوید: تمام کسانى که در آسمان و زمین اند و تمام موجوداتى که در آنها وجود دارند مسلمان اند یعنى در برابر فرمان او تسلیم اند; زیرا روح اسلام همان تسلیم در برابر حق است، منتهى گروهى از روى اختیار (طَوْعاً) در برابر قوانین تشریعى او تسلیم اند و گروهى بى اختیار (کَرْهاً) در برابر قوانین تکوینى او.

تفسیر نمونه

?لَن تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنفِقُوا مِن شَيْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِيمٌ

هرگز به (حقیقتِ) نیکوکارى نمى رسید مگر این که از آنچه دوست مى دارید، (در راه خدا) انفاق کنید. و آنچه انفاق مى کنید، خداوند از آن آگاه است.
(آل عمران/۹۲)

مشکلات و حوادث همه از شعب برّ محسوب مى شوند.

بنابراین، رسیدن به مقام نیکوکاران واقعى، شرایط زیادى دارد که یکى از آنها انفاق کردن از اموالى است که مورد علاقه انسان است; زیرا عشق و علاقه واقعى به خدا، و احترام به اصول انسانیت و اخلاق، آن گاه روشن مى شود که انسان بر سر دو راهى قرار گیرد، در یک طرف مال و ثروت یا مقام و منصبى قرار داشته باشد که مورد علاقه شدید او است، و در طرف مقابل خدا و حقیقت و عواطف انسانیت و نیکوکارى.

اگر از اولى به خاطر دومى صرف نظر کرد معلوم مى شود در عشق و علاقه خود صادق است.

و اگر در این راه حاضر بود تنها از موضوعات جزئى صرف نظر کند، معلوم مى شود عشق و علاقه معنوى او نیز به همان پایه است و این مقیاسى است براى سنجش ایمان و شخصیت.

تفسیر نمونه

?فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا (۵) إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا(۶)

(آرى) به یقین با سختى آسانى است.مسلّماً با سختى آسانى است.
(انشراح/۵-۶)

به همه انسان هاى مؤمن مخلص و تلاشگر نوید مى دهد: همیشه در کنار سختى ها آسانى ها است، حتى تعبیر به بعد نمى کند، بلکه تعبیر به مع که نشانه همراهى است مى کند.

آرى، چنین است که با هر مشکلى، آسانى آمیخته، و با هر صعوبتى، سهولتى همراه است، و این دو همیشه با هم بوده و با هم خواهند بود.

این نوید و وعده الهى است که دل را نور و صفا مى بخشد، به پیروزى ها امیدوار مى کند، و گرد و غبار یأس و نومیدى را از صفحه روح انسان مى زداید.

در حدیثى آمده است: پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: وَ أعْلَمْ أَنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً، وَ أَنَّ مَعَ الصَّبْرِ النَّصْرَ، وَ أَنَّ الْفَرَجَ مَعَ الْکَرْبِ: بدان با سختى ها، آسانى است، با صبر، پیروزى، و با غم و اندوه، خوشحالى و گشایش است .

تفسیر نمونه

?الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ

?آن کس که مرگ و حیات را آفرید تا بیازماید
که کدام یک از شمابهتر عمل مى کنید و او توانا وآمرزنده است.
(ملک/۲)

:ear_of_rice:☘مرگ اگر به معنى فنا و نیستى باشد، مخلوق نیست; چرا که خلقت به امور وجودى تعلق مى گیرد، ولى، مى دانیم: حقیقت مرگ، انتقال از جهانى به جهان دیگر است، و این قطعاً یک امر وجودى است، که مى تواند مخلوق باشد.

و اگر، مرگ در اینجا قبل از حیات ذکر شده، به خاطر تأثیر عمیقى است که توجه به مرگ، در حسن عمل دارد. گذشته از این که مرگ، قبل از زندگى بوده است.

منظور از آزمایش خداوند ـ چنان که قبلاً نیز گفته ایم ـ نوعى پرورش است، به این معنى که: انسان ها را به میدان عمل مى کشد، تا ورزیده، آزموده و پاک و پاکیزه شوند. و لایق قرب خدا گردند.

:ear_of_rice::four_leaf_clover:قابل توجه این که: هدف آزمایش را حسن عمل، معرفى کرده، نه کثرت عمل، و این دلیل بر این است که: اسلام به کیفیت اهمیت مى دهد، نه به کمیت ، مهم آن است که، عمل، خالصانه و براى خدا، مفید و جامع باشد، هر چند از نظر کمیت کم باشد.

:books:تفسیر نمونه

إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ

انسانها همه در زیانند.
(عصر/۲)

به طور مسلّم همه انسان ها در زیانند (إِنَّ الإِنْسانَ لَفی خُسْر).

سرمایه هاى وجودى خود را چه بخواهند یا نخواهند، از دست مى دهند، ساعات، ایام، ماه ها و سال هاى عمر به سرعت مى گذرد، نیروهاى معنوى و مادى تحلیل مى رود، و توان و قدرت کاسته مى شود.

آرى، انسان همانند کسى است که سرمایه عظیمى در اختیار داشته باشد، و بى آن که بخواهد، هر روز بخشى از آن سرمایه ها را از او بگیرند، این طبیعت زندگى دنیا است، طبیعت زیان کردن مداوم!

یک قلب، استعداد معینى براى ضربان دارد، وقتى آن استعداد و توان پایان گرفت، قلب، خود به خود مى ایستد، بى آن که عیب و علت و بیمارى در کار باشد، و این در صورتى است که، بر اثر بیمارى قبلاً از کار نیفتد، همچنین سایر دستگاههاى وجودى انسان و سرمایه هاىِ استعدادهاىِ مختلف او.

تفسیر نمونه