موسسه آموزش عالي حوزوي فاطمیه دامغان

وَمَا مِنْ دَآبَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَآئِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ ۚ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ ۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ(سوره انعام ــ آیه ۳۸)

و هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست، و نه هیچ پرنده‌ای كه با دو بال خود پرواز می‌كند، مگر آنكه گروه‌هایی مانند شمایند؛ ما چیزی را در كتاب [تكوین از نظر ثبت جریانات هستی و برنامه‌های آفرینش‌] فروگذار نكرده‌ایم، سپس همگی به سوی پروردگارشان محشور می‌شوند.

شکّ نيست كه نخستين شرط حساب و جزا مسألۀ عقل و شعور و به دنبال آن تكليف و مسؤوليت است.

طرفداران اين عقيده مى‌گويند: زندگى بسيارى از حيوانات آميخته با نظام جالب و شگفت‌انگيزى است كه روشنگر سطح عالى فهم و شعور آنهاست، كيست كه دربارۀ مورچگان و زنبور عسل و تمدّن عجيب آنها و نظام شگفت انگيز لانه و كندو، سخنانى نشنيده باشد.

و مسلّم است آنها را به آسانى نمى‌توان ناشى از غريزه دانست، زيرا غريزه معمولاً سرچشمۀ كارهاى يكنواخت و مستمرّ است، امّا اعمالى كه در شرايط خاصّى كه قابل پيش‌بينى نبوده به عنوان عكس العمل انجام مى‌گردد، به فهم و شعور شبيه‌تر است تا به غريزه.
مثلاً گوسفندى كه در عمر خود گرگ را نديده براى نخستين بار كه آن را مى‌بيند به خوبى خطرناك بودن اين دشمن را تشخيص داده و به هر وسيله كه بتواند براى دفاع از خود و نجات از خطر متوسّل مى‌شود.

 از همۀ اينها گذشته، در آيات متعدّدى از قرآن، مطالبى ديده مى‌شود كه دليل قابل ملاحظه‌اى براى فهم و شعور بعضى از حيوانات محسوب مى‌شود، داستان فرار كردن مورچگان از برابر لشكر سليمان، و داستان آمدن هدهد به منطقه «سبا و يمن» و آوردن خبرهاى هيجان انگيز براى سليمان شاهد اين مدّعاست.

در روايات اسلامى نيز احاديث متعدّدى در زمينۀ رستاخيز_حيوانات ديده مى‌شود، از جمله: از أبوذر نقل شده كه مى‌گويد: ما خدمت پيامبر «صلّى اللّه عليه و آله» بوديم كه در پيش روى ما دو بز به يكديگر شاخ زدند، پيغمبر «صلّى اللّه عليه و آله» فرمود، مى‌دانيد چرا اينها به يكديگر شاخ زدند؟ حاضران عرض كردند: نه، پيامبر «صلّى اللّه عليه و آله» فرمود: ولى خدا مى‌داند چرا؟ و به زودى در ميان آنها داورى خواهد كرد.

نمونه