روز شمار دهه اول محرم
بانوان عاشورایی
علت حضور زنان در کربلا
امام حسین علیه السلام با علم به شهادتش، براى ادامه قیام و تحقق اهداف خود و رسوا کردن بنى امیه و جلوگیرى از انحراف امت و تحریف حقیقت، زنان و کودکانش را همراه برد.
در واقع، تلاش هاى بانوان حرم حسینى علیه السلام ، تکمیل کننده قیام امام حسین علیه السلام بود؛ یعنى هم چنان که شهادت امام براى دین، ضرورى بود، اسارت اهل بیت علیهم السلام نیز لازم بود.
با توجه به اینکه هدف امام حسین علیه السلام ، اصلاح امت و بازگرداندن آن به سنت پیامبراعظم صلى الله علیه و آله و آشکار کردن فساد حکومت بنى امیه به ویژه یزید بود، آن حضرت باید با نقشه اى دقیق و حساب شده به مردم دنیا ثابت مى کرد که آنها نمى خواهند کسى از خاندان پیامبر زنده بماند و با اهل بیت رسول خدا صلى الله علیه و آله ، بدتر از اسیران و مشرکان و کفار رفتار مى کنند. این هدف، با توجه به شدت انحرافى که در جامعه پدید آمده بود، جز با قیامى خونین و سرمایه گذارى کلان امکان پذیر نبود. ازاین رو، امام مى بایست علاوه بر کشته شدن، پیام الهى خود را نیز به گوش تمام مسلمانان و حتى تمام دنیا مى رساند. دست یابى به این هدف، با ادامه نهضت پس از شهادت ممکن بود و امام حسین علیه السلام با آگاهى از این نکته، اهل بیت خود را به کربلا برد.
اگر امام حسین علیه السلام بدون اهل بیت خویش به کربلا مى رفت و در آنجا به شهادت مى رسید، تاریخ، این حادثه را فقط از منظر دشمنان ثبت مى کرد و بى تردید، اصل واقعه، کاملاً وارونه جلوه مى یافت. در این میان، بانوان اهل بیت علیهم السلام به رهبرى زینب کبری علیهاالسلام نگذاشتند جنایت هاى بنى امیه پنهان بماند و حاملان صدیق رسالت عاشورا، نهضت کربلا را زنده نگه داشتند.
در یک جمله مى توان گفت امام حسین علیه السلام ، اهل بیت خود را براى انجام رسالتى بزرگ و ایفاى نقشى بسیار مهم در ساختن تاریخى بزرگ همراه برد.
سرّ نى در نینوا مى ماند، اگر زینب نبود کربلا در کربلا مى ماند، اگر زینب نبود
حضور زنان و نقش آفرینی آنان در کربلا
بدون تردید، زنان در واقعه کربلا نقش انکارناپذیرى داشتند که مهم ترین آنها عبارت است از:
الف) تشویق مردان به جهاد
حضور برخى مردان را باید مرهون فداکارى و تشویق زنان دانست. همچنین صبر و استقامت زنان کاروان حسینى و شکیبایى آنان در فراق عزیزان یکى از عوامل تشویق مبارزان بود.
ب) تقویت روحى (صبر و استقامت)
زنان حاضر در کربلا با وجود شهادت نزدیکان خویش، نه تنها خود پایدار و استوار ماندند، بلکه دیگران را نیز در این راه دلدارى دادند. زینب کبری علیهاالسلام زمانى که از شهادت على اکبر با خبر شد، درحالى که صدا مى زد: «واحبیباه و ابن أخیاه….» براى دلدارى حسین علیه السلام به استقبال او شتافت.
ج) جهادگرى و رزمندگى
در روز عاشورا، برخى زنان همانند مردان وارد صحنه کارزار شدند که از جمله مى توان به همسر عبداللّه بن عمیر کلبى اشاره کرد. او دو بار در میدان نبرد حاضر شد و شجاعت و رزمندگى خود را در مقابل مردان سپاه یزید به نمایش گذارد.
د) دفاع از امامت و خاندان پیامبراعظم صلى الله علیه و آله
از گفتار و رفتار زنان حاضر در کربلا مى توان میزان همت آنان را در دفاع از امامت دریافت. در آخرین لحظه ها، هنگامى که شمر قصد بریدن سر مبارک امام را داشت، زینب علیهاالسلام به امید نجات جان امام یا براى اتمام حجّت، بر سر عمر سعد فریاد زد: «آیا حسین کشته شود و تو نظاره گر باشى؟»
همچنین در مجلس ابن زیاد هنگامى که وى قصد کشتن على بن الحسین علیه السلام را داشت، زینب کبرا علیهاالسلام مانع این اقدام ابن زیاد شد، به این شکل که خود را سپر امام کرد و در خطاب به ابن زیاد گفت: «آنچه از خون هاى ما ریختى، کافى است. به خدا سوگند! از او جدا نمى شوم تا مرا نیز با او بکشى». ابن زیاد نیز از این تصمیم منصرف شد.
ه) پرستارى
از دیگر وظایف بانوان، پرستارى از بیماران و مجروحان و کودکان بود. پیش از واقعه، مراقبت از بیماران کاروان را بر عهده داشتند، چنان که در شب عاشورا و پس از واقعه عاشورا، زینب علیهاالسلام سرگرم پرستارى از امام زین العابدین علیه السلام بود. وى پس از شهادت امام حسین علیه السلام و در زمان اسارت نیز با وجود آشفتگى شدید روحى، نگه دارى کودکان و مراقبت از آنها را عهده دار شد.
و)پیام رسانى
مهم ترین و مشکل ترین وظیفه اى که پس از شهادت امام حسین علیه السلام برعهده بانوان قرار گرفت، رساندن پیام شهیدان و هدف قیام امام حسین علیه السلام به گوش مردم آن زمان بود.
السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین
روز شمار دهه اول محرم
ایام دهه اول محرم
بانوی عاشورایی
روز اول
رباب ام علی اصغر علیه السلام
روز دوم
ام کلثوم بنت علی بن ابیطالب علیه السلام
روز سوم
فاطمه بنت الحسین علیه السلام
روز چهارم
سکینه بنت الحسین علیه السلام
روز پنجم
ام خلف، همسر مسلم بن عَوْسَجه
روز ششم
اُمّ عَمْرو بن جناده
روز هفتم
ام وهب
روز هشتم
دُلهَم، همسر زهیر
روز نهم
ماریه بنت سعدیا منقذ
روز دهم
زینب کبری علیهاالسلام بنت علی بن ابیطالب علیه السلام
1- رباب ام علی اصغر علیه السلام
او دختر امرؤ القیس است. امرؤ القیس در زمان خلیفه دوم به مدینه آمد و مسلمان شد. وى پس از مسلمانى، سه دختر خود را به امام على علیه السلام ، امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام تزویج کرد. رباب، مادر سکینه و علی اصغر رضیع است که علی اصغر در آغوش امام حسین علیه السلام به شهادت رسید. رباب همراه زینب کبری علیهاالسلام و دیگر بانوان اهل بیت علیهم السلام به اسارت برده شد. در مجلس ابن زیاد، سر مطهر امام حسین علیه السلام را از میان تشت برداشت و بغل کرد و بوسید و آهى کشید.
او با سرودن اشعارى درباره واقعه عاشورا راه بسیارى از تحریف ها را بست. پس از بازگشت به مدینه، به مدت یک سال در غم از دست دادن همسرش به سوگوارى پرداخت و زیرسایه ننشت تا از دنیا رفت.
2- ام کلثوم علیها السلام: بر اساس داده هاى تاریخى، یکى دیگر از دختران امام على علیه السلام ، به نام «ام کلثوم»، در کربلا حضور داشته است. ایشان در رساندن پیام امام حسین علیه السلام و به ثمر نشاندن خون شهیدان کربلا نقش مهمى ایفا کرد و در کوفه خطبه خواند.
3- - فاطمه، دختر امام حسین علیه السلام
مادرش، ام اسحاق، دختر طلحه بن عبیداللّه بود. فاطمه با حسن مثنّى، فرزند امام حسن مجتبى علیه السلام ازدواج کرد. حسن در واقعه کربلا مجروح شد. فاطمه هم گام با عمه اش، زینب علیهاالسلام و دیگر بانوان اهل بیت علیهم السلام در رساندن پیام امام و افشاى جنایت هاى بنى امیه حضور فعال داشت و در کوفه، پس از عمه اش زینب علیهاالسلام سخنرانى کرد.
4- سکینه، دختر امام حسین علیه السلام
مادرش، رباب، دختر امرؤ القیس است. نامش را امینه، امیمه و آمنه ذکر کرده اند و سکینه لقب او است. سکینه در کربلا حضور داشت و در آن زمان از زنان رشید اهل بیت علیهم السلام به شمار مى رفت. وى از نظر جمال، کرامت، ادب و سخاوت داراى جایگاه والایى بود و به جهت آگاهى اش به شعر و ادب، خانه اش محل تجمع ادیبان و شاعران بود.
5- ام خلف، همسر مسلم بن عَوْسَجه
او همراه شوهر و فرزندش به کربلا آمد و پس از شهادت شوهرش، پسر خود را روانه میدان کرد، ولى امام مانع رفتن او شد. با این حال، ام خلف، سر راهش را گرفت و او را به نبرد در رکاب حسین علیه السلام تشویق کرد. او عازم میدان شد و پس از نبردى جانانه به شهادت رسید. کوفیان سرش را به سوى مادرش افکندند و ام خلف سر فرزندش را برداشت و چنان گریست که همگى به گریه افتادند.
6- اُمّ عَمْرو بن جناده
بحریه دختر مسعود خزرجی همسر جناده بن کعب انصاری یکی دیگر از بانوان فداکار عاشورا بود. او همراه شوهرش جناده در مکه به کاروان امام ملحق شده و همراه آن حضرت به کربلا رفت. جناده خود از یاران و شیعیان باوفای امام علی (ع) بود که هیچگاه سستی به خود راه نداد و از اولین شهدای عاشورا بود که در حمله نخست دشمنان به شهادت رسید.
همسر او پس از شهادت جناده نه تنها سستی و اندوه به خود راه نداد بلکه مصصم تر از قبل در یاری امام خویش همت کرد و فرزند خود عمروبن جناده را لباس رزم پوشانده و به میدان جنگ فرستاد و فرزندش نیز شهید شد. شهادت فرزندش هم خللی در ایمان این بانوی فداکار ایجاد نکرد . به طوری که دشمنان سر فرزندش را از تن جدا کرده به سوی یاران امام حسین پرتاب کردند. مادرش سر او را گرفت و به سوی دشمنان پرتاب کرد که به یکی از آنها برخورد کرد و او را به هلاکت رساند.
7- ام وهب
این زن مسیحى، هنگامى که در ثعلبیه (نزدیک کربلا) به طور موقت سکنى گزیده بود، به کاروان امام حسین علیه السلام برخورد و به ایشان از کمى آب شکایت کرد. امام علیه السلام نیزه خود را بر زمین زد و ناگهان آب فراوان از زمین بیرون زد. آن زن که تا آن زمان مسیحى بود و شناختى از امام نداشت، مجذوب بزرگوارى و کرامت امام شد و پس از آن که با پسر و عروسش به خدمت امام رسیدند، هر سه مسلمان شدند و به کاروان امام حسین علیه السلام پیوستند. مادر وهب و پسرش در واقعه عاشورا به شهادت رسیدند.
هنگامى که سر وهب را براى مادرش آوردند، سر را بوسید و گفت: «سپاس خداوندى را که با شهادت تو در رکاب امام حسین علیه السلام مرا رو سفید کرد. سپس ستون خیمه را برداشت و به دشمن حمله کرد و دو تن از آنان را کشت.
8- دُلهَم، همسر زهیر: زمانیکه امام حسین علیه السلام در منزل زرود فرود آمد ، خیمه و بارگاهش را نزدیک خیمه زهیر بن قین بجلی بر پا کرد. زهیر همراه قافله امام حرکت نمی کرد، بلکه سعی می کرد از امام فاصله بگیرد و لیکن آب آنها را در این منزل جمع کرد. وقتی زهیر و همراهانش مشغول غذا خوردن بودند، فرستاده حسین علیه السلام امد و زهیر را نزد ابی عبدالله فراخواند. زهیر پاسخی نداد. همسرش دلهم دختر عمرو، وی را واداشت که نزد امام برود و سخن امام را بشنود. زهیر نزد امام رفت و با خوشحالی بازگشت. دستور داد خیمه اش را برکنند و نزد خیمه امام حسین علیه السلام برپا دارند، و به زنش گفت: به خانواده ات بپیوند؛ زیرا دوست ندارم از ناحیه من بدی به تو برسد. همسرش گفت: خداوند برایت خیر خواست و از تو می خواهم در قیامت نزد جد حسین علیه السلام مرا یاد آوری.
9- ماریه بنت سعدیا منقذ: از زنان ثروتمند بصره بود. او با شجاعت ، شهامت و سخاوت قدم در یاری حسین علیه السلام نهاد و ثروت خود را در این راه هزینه کرد. او از خانواده ای دوستدار اهل بیت بود و پیش از آن همسر و فرزندانش در رکاب امام علی علیه السلام به شهادت رسیده بودند. ماریه خانه خود را به عنوان مرکزی برای تجمع یاران اهل بیت قرار داده بود. به گفته برخی از همین خانه بود که شیعیان بصره برای امام حسین علیه السلامنامه نوشتند و آن حضرت را به بصره دعوت کردند.
10- زینب کبری علیهاالسلام : زینب کبری علیهاالسلام ، خواهر امام حسین علیه السلام به حکم تکلیف الهى و اطاعت از فرمان امام و نیز عشق به برادر، با فرزندان خود همراه امام به کربلا آمد. او در روز عاشورا، ناظر شهادت فرزند، برادران و دیگر بستگان خویش بود و پس از آن با اسارت خاندان رسول خدا صلى الله علیه و آله ، سرپرستى کاروان اسیران اهل بیت را برعهده گرفت. در کوفه و شام و در مجلس ابن زیاد و یزید، با سخنانش، فساد بنى امیه و جنایت هایشان را برملا و نام عاشورا و قیام کربلا را براى همیشه در اذهان مردم تثبیت کرد.
منابع:
تذکره الخواص، سبط ابن الجوزی، ج1، چاپ اول، بیروت، 1818 ه.ق
دانشنامه امام حسین (ع) ، محمد ری شهری، ج1،قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر 1389
الملهوف،سید طاووس، مترجم:سید ابوالحسن میر ابوطالبی، چاپ دوم، 1417
تاریخ الامم و الملوک ،محمدبن جریرطبری،مترجم:ابوالقاسم پاینده،انتشارات بنیادفرهنگ،1352
مجموعه مقالات کنگره ملی حماسه حسینی،جمعی از نویسندگان،قم دارالعرفان،1389
